Polemos pater panton, volgens Heraclitus: de oorlog is de vader van alle dingen. Sommigen, vervolgt hij, maakt de oorlog tot goden, anderen tot sterfelijken. Oorlog maakt onderscheid, is één van de vele interpretaties van zijn uitspraak. Of misschien brengt oorlog aan het licht wat altijd al verschillend was.
Nog niet zolang geleden dachten we in een ‘win-winwereld’ te leven, waarin de verschillen tussen ons en plekken als Rusland en China zouden slijten, we waren tenslotte allemaal consumenten. Mijn eigen universiteit begon in 2010 een Centrum voor Ruslandstudies ‘ter versterking van de bestaande relaties zoals de samenwerking die Gasunie, Gasterra en het Groninger Museum hebben met Rusland’. Rutte ging in 2011 met een grote handelsdelegatie naar Rusland. Poetin opende met koningin Beatrix in 2013 het Nederland-Ruslandjaar ter gelegenheid van vierhonderd jaar samenwerking (even afgezien van de Koude Oorlog). Die kerst kreeg ik als kerstpakket een doos Russische lekkernijen, op de vriendschap. Twee maanden later hief onze koning met Poetin een glas bier.
De win-winwereld van globalisering bergt ook de mogelijkheid van verlies-verlies in zich. Een vastgoedcrisis in Amerika of een virus in China raakt ons ook hard. Het antwoord was in beide gevallen: de samenwerking intensiveren, vooral financieel. Zodat onze partners het hoofd boven water hielden – en wij dus ook. We zijn immers verknoopt.
Nu ontdekken we de andere kant van de win-winlogica. Hoe meer ik mijzelf durf te schaden, des te groter zal jouw schade zijn. De strategie is nu niet de samenwerking te intensiveren en zoveel mogelijk partners insluiten in een web van betalingsgaranties en kredieten, om de schade te beperken. Het spel is nu: beschadigen door uitsluiting waar mogelijk. De wereld is gefinancialiseerd, dus de oorlog ook. En de vader van alle financiële dingen is de dollar.
Want net als oorlog maakt ook de dollar onderscheid, althans in onrustige tijden. De dollar is de munteenheid van de wereld en zonder geld overleeft niemand. Iedere bank kan een dollarrekening aanbieden, waarmee de klant overal ter wereld kan betalen. Voorwaarde is wel dat de bank toegang heeft tot een bank in Amerika, die weer toegang heeft tot de Fed, de Amerikaanse centrale bank en bron van nieuwe dollars.
Alleen zo kan machinebouwer Stan in Moskou via zijn rekening bij de Russische Sberbank staal kopen bij Baosteel in Shanghai. Sberbank betaalt namens Stan in dollars op Baosteels rekening in China, maar waar haalt Sberbank nieuwe dollars vandaan om dat te blijven doen? Uiteindelijk moet er, direct of via tussenschakels, toegang zijn tot een Amerikaanse bank, zoals Citi. Die verstrekt dollars aan Sberbank, en Citi kan haar dollars aanvullen via haar rekening bij de Fed. Weigert de Fed mee te werken, zoals sinds vrijdag het geval is, dan is de grootste bank van Rusland plots geen internationale bank meer. Zo werkt een hiërarchie.
Normaal gesproken is er een uitweg. De dollar- en goudvoorraad van de Russische centrale bank staat Sberbank ter beschikking. Maar die 630 miljard dollar is geen berg biljetten. Het zijn vooral tegoeden op tegenrekeningen bij de Banque de France, de Bundesbank en de Bank of Japan, die ook van de Fed afhankelijk zijn. Als de Fed en andere centrale banken niet meewerken, kan ook de Russische centrale bank niet bij haar geld.
Rusland heeft dan alleen nog de lopende inkomsten, wat geld op de Chinese staatsbank en goud, dat nu onverkoopbaar is. De gevolgen: importen worden ernstig beperkt, de roebelkoers kan niet meer ondersteund worden. In het internationale monetaire verkeer is dit de nucleaire optie, eerder alleen ingezet tegen Iran en Venezuela. Poetins nucleaire dreiging van zondag geeft de ernst van de situatie aan.
Landen die tegen de Europees-Amerikaanse wereldorde ingaan door vijandige overnames krijgen met de dollarhiërarchie te maken (tenzij het om Amerika zelf gaat). China bouwt daarom al jaren aan een betalingssysteem voor zijn handelspartners in de eigen munt. Zodat het in de toekomst bij dergelijke operaties niet zo kwetsbaar is als Rusland nu.
Heraclitus had een punt: oorlog brengt aan het licht wat altijd al verschillend was. In de ogenschijnlijk gelijkwaardige wereld van globalisering regeert in werkelijkheid de dollar. Rusland leek een partner in die wereld, maar is dat niet. En China?