Kaapstad – Begin deze maand kwamen zeven mijnwerkers om het leven in een goudmijn bij Carletonville, zeventig kilometer van Johannesburg. Oorzaak was een ingestorte tunnel. Verleden jaar vielen er 86 doden in de Zuid-Afrikaanse mijnen. Met name in de goudmijnen is het werk vreselijk: de goudaders liggen op grote diepte (de diepste mijn gaat 2995 meter ondergronds) en het is er bloedheet.

Gooi er wat hightech tegenaan, zou je dan denken, wat robots. Maar dat ligt in Zuid-Afrika gevoelig. Mijnbouw heeft het land zijn identiteit gegeven. Goud en diamanten waren de belangrijkste reden voor de traumatische Anglo-Boerenoorlog (1899-1902). De mijnbouwvakbond num, waar president Cyril Ramaphosa zijn politieke carrière begon, was een belangrijke kracht in de anti-apartheidsstrijd. De platinamijn bij Marikana zorgde in 2012 voor de eerste serieuze post-apartheidcrisis toen de politie er 34 protesterende mijnwerkers doodschoot.

Mijnbouw is de achilleshiel van Zuid-Afrika, een politiek, sociaal en economisch wespennest, met het grootkapitaal, oftewel white monopoly capital, tegenover de ongeschoolde zwarte arbeiders. En hoewel de economische importantie is afgenomen (nog acht procent van het bnp), is het symbolische belang nog altijd enorm. Kom je aan de mijnbouw, dan beroer je de ziel van het land. De mijnbouw bracht de machtige bonden, de migratiearbeid, de schokkend lage lonen, de politieke macht, de onleefbare woonkazernes, de gewelddadige stakingen, de dreiging van nationalisatie, de luxueuze Londense hoofdkantoren, de ongelukken, de ongekende rijkdom, zelfs de kunst van William Kentridge.

Automatisering? De mijnbazen zijn er voorstanders van, want de voorraden zijn nog lang niet uitgeput. Neem Australië: alleen nog maar een paar hoogbetaalde technici die peperdure machines bedienen; weg zijn de stakingen en dodelijke ongelukken. Het is alleen funest voor de werkgelegenheid in een land met een werkloosheidscijfer van 26 procent. Maar het lijkt onafwendbaar. Tussen 2012 en 2015 gingen er al vijftigduizend arbeidsplaatsen verloren in de mijnbouw. Volgens een rapport van de consultants Accenture kan automatisering de komende zeven jaar 35 procent van alle banen in Zuid-Afrika overbodig maken. Omscholing, luidt het devies. Alleen, wat doe je met die enorme massa die helemaal geen scholing kreeg?