PvdA-congressen zijn als een VVE-vergadering zonder einde, en dat is precies wat die partij mooi maakt. Talloze gewone leden en partijprominenten uit alle hoeken van het land stappen om de beurt het felverlichte rode podium op om te pleiten voor partijmoties. Of juist om weer te stemmen over de volgorde waarin er gestemd mag worden over al die moties. Het duurt eindeloos lang eer iedereen is gehoord. Tegelijkertijd is het een bad vol nostalgie met zwart-witfilmpjes van oud-partijleiders, gigantische partijlogo’s en mensen die elkaar in de gangen vertellen hoe oud het rozenspeldje op hun borst is.
Lees ook:
Zaterdag 11 juni 2022 was voor tegenstanders van verdergaande samenwerking en eventuele fusie juist om die reden een emotionele dag. Zij zagen hun partijleden overweldigend instemmen met een gezamenlijke senaatsfractie met GroenLinks na de Provinciale-Statenverkiezingen volgend jaar. Tegenstanders van een fusie lezen daarin de ontmanteling van dat waar ze van houden. ‘Het einde van de PvdA is definitief in gang gezet’, twitterde partijprominent Adri Duivesteijn. ‘Wat nog rest is opheffing.’ Oud-partijleider Ad Melkert liep teleurgesteld over de gangen van het congrescentrum in Nieuwegein. Hij vreest dat nu deze kogel door deze kerk is er nog veel meer gesproken zal worden over fusie; dat partijcongressen verworden tot debatten over existentiële kwesties – en minder over de samenleving die veranderd moet worden.
Wat opviel was dat het vooral jonge sociaal-democraten zijn die vol vuur de krachtenbundeling met GroenLinks verdedigden. Iets wat ouderen in de zaal deed twijfelen: als zij hier zo ontzettend voor zijn, moeten wij hun dan niet die ruimte gunnen? ‘Ik heb heel veel zuurheid meegemaakt in deze partij’, zei Gerdi Verbeet na afloop, die tegen fusie is en tegen stappen in die richting. ‘Maar de jongeren hebben hun eigen gelijk heel goed georganiseerd en gelijk gekregen. Dus nu is het aan hen om onze sociaal-democratische idealen te bewaken in deze samenwerking.’
‘Wat ben ik trots op jullie’, zei eurocommissaris en vurig fusievoorstander Frans Timmermans vanaf het hoofdpodium. ‘Jullie hebben geschiedenis geschreven. Een geschiedenis die deel uitmaakt van onze erfenis. (…) Ik had er zo op gehoopt maar er niet op gerekend. Ik heb jullie onderschat.’ Daarmee verwoordde hij de écht grote verrassing van de dag. Niet alleen stemden de PvdA’ers in grote meerderheid voor een gezamenlijke senaatsfractie, ze stemden ook in met het voorstel om daarin verder te gaan dan wat de partijtop verstandig acht. ‘Een organisatorische nachtmerrie’, waarschuwde partijvoorzitter Esther-Mirjam Sent. Statuten verplichten het dat kieslijsten worden goedgekeurd door eigen leden: maar hoe doe je dat met twee partijen en maar één lijst?
Daarnaast: de motie die het partijbestuur van positief advies had voorzien was al het resultaat van een felbevocht compromis. Op weg naar het PvdA-congres besloot de partijtop om zich wel achter een gezamenlijke Eerste-Kamerfractie te scharen ná de verkiezingen, maar onderweg daarnaartoe – tijdens de campagne – nog met eigen senaatslijsten te werken. Pas na de verkiezingen zouden die worden samengevoegd. GroenLinks, dat wel graag met één lijst de campagne in wilde gaan, had zich daarbij neergelegd. De vraag die zij via een eigen ledenreferendum bij hun achterban neerlegden was daar zelfs op aangepast. Daarmee hadden zij hun eigen ambities naar beneden toe bijgesteld in een poging om samenwerkingspartner PvdA niet voor de voeten te lopen.
Nu is de paradoxale situatie ontstaan dat de partij waar het fusie-enthousiasme het grootste is een kleiner mandaat van haar leden heeft gekregen om innig samen te werken dan de tot voor kort twijfelende PvdA. Tachtig procent van de GroenLinksers stemde in met de gezamenlijke fractie, maar hebben zich nu niet expliciet uitgesproken over een gezamenlijke lijst. Partijvoorzitter Katinka Eikelenboom overweegt nu of ze opnieuw terug moet naar haar leden om te vragen of die extra stap gezet mag worden.
GroenLinksers en PvdA-fusievoorstanders dromen alvast van de mogelijkheden van zo’n gezamenlijke lijst. In plaats van maandenlang ieder voor zich campagne voeren om vervolgens alsnog bij elkaar te kruipen in een gezamenlijke fractie kan er nu worden gewerkt aan een gezamenlijk landelijk verhaal in aanloop naar de verkiezingen. ‘Wij waren al een tijdlang van: niet te veel praten over dat samen nadenken, maar gewoon doen’, zegt scheidend directeur Klara Boonstra van de Wiardi Beckman Stichting, de PvdA-denktank. Zij heeft samen met het Wetenschappelijk Bureau van GroenLinks al gezamenlijke projecten lopen en is na de stemmingsuitslagen op het congres gesterkt om dat alleen maar meer te doen.
Terwijl de sociaal-democraten hun motieregen doorakkerden, zat de GroenLinks-top met elkaar in het huis van een medewerker in Utrecht. De uitslag werd daar ontvangen als een ‘ontlading’. Na een korte ontmoeting met de pers in een nabijgelegen hotel besloten partijvoorzitter Eikelenboom en de rechterhand van Jesse Klaver om op de bus naar het PvdA-congres in Nieuwegein te stappen. Om een blik op te vangen van de vreugde van andere fusievoorstanders.
Eenmaal daar vielen Eikelenboom en voormalig PvdA-partijvoorzitter Nelleke Vedelaar elkaar in de armen. ‘Als het aan één partijvoorzitter heeft gelegen, dan ben jij het wel’, riep Vedelaar lachend. Zij was eerder die dag met tranen in haar ogen van Drenthe, waar ze gedeputeerde is, naar het congres gereden nadat ze hoorde dat haar partijgenoten hadden ingestemd met partijmoties die richting fusie bewegen. Jarenlang had ze zelf linkse samenwerking geprobeerd en het telkens zien vastlopen. Nu lijkt het voor het eerst in decennia echt mogelijk.