De toneelschrijver zucht: ‘Ik ben nu 55 en op die leeftijd realiseer ik me ineens dat mensen me niet meer opmerken. Het is een cliché, maar het lijkt net alsof je bijna onzichtbaar wordt. Toen ik vroeger naar een pub ging, werd ik binnen vijftien seconden bediend. Tegenwoordig zien ze me bijna niet als ik naar binnen loop. De jeugd van nu… Ik ben jaloers dat ik er geen deel van uitmaak. Ze hebben zulke prachtige communicatiemiddelen. Die energie… fantastisch!’ Het is de weemoed van de laatbloeier. Pip Utton is pas op gevorderde leeftijd het theater ingestapt. Hij werkte jarenlang als juwelier voor hij op zijn 45ste zijn eerste professionele rollen speelde. Met succes, want hij won prijzen voor zijn vertolkingen van Tony Hancock in Hancock’s Last Half-Hour en Falstaff in Henry IV.

In 1997 schreef hij Adolf, waarin hij zijn publiek op harde wijze het gevaar van sluipend racisme voorschotelde. Vorig jaar voerde hij dat stuk met succes op in Nederland; dit jaar brengt hij Bacon ten tonele, een vertolking van de in 1992 overleden schilder Francis Bacon. Ook Adolf voert hij weer enkele malen in ons land op.

Uttons werk is minimalistisch, zonder veel decor; op een enkele uitzondering na bestaan zijn stukken uit één enkele akte, met de schrijver zelf als enige acteur. Hij wil in zijn stukken provoceren, het publiek laten nadenken en confronteren met onbekende, soms duistere kanten van de menselijke geest. In Adolf is dat het sluimerende racisme dat iedereen met zich meedraagt, terwijl Bacon tot doel heeft de toeschouwer over zijn perceptie van kunst te doen nadenken. Pip Utton: ‘Het mooie van een eenmansopvoering is dat ik de afscheiding tussen publiek en toneel kan negeren. Ik kan mensen direct aanspreken en ze recht in de ogen kijken, ze vragen stellen en met ze in discussie gaan. Zo wordt het publiek eigenlijk onderdeel van het stuk. Maar ik wil niet preken, het gaat erom iets simpels en effectiefs te kunnen presenteren.’

Waarom Francis Bacon?

‘Bacon was een extreme figuur, een man die er alles aan deed om zichzelf te vernietigen, maar daar uiteindelijk niet in is geslaagd. Hij was een uitbundige homoseksueel in een tijd dat dat in Engeland nog illegaal was. Hij was een alcoholist, een gokverslaafde en een masochist. En toch wist hij uiteindelijk nog 82 jaar te worden.’ Of Bacon zijn vertolking zou waarderen, betwijfelt hij: ‘Ik zou doodsbenauwd zijn hem in het echt tegen te komen. Hij zou me direct hebben weggewuifd. Hij zou me niet intelligent, niet interessant genoeg hebben gevonden.’

Utton ziet zichzelf als een alledaags mens en dito kunstenaar. Hij lacht: ‘Ik heb een soort terugkerende vrees dat op een kwade dag iemand mijn werk ziet en bij zichzelf denkt: hé, dat kan ik ook! Het vak ben ik bijna bij wijze van ongeluk ingerold, zeker als je bedenkt dat ik nooit de bagage heb gehad die andere professionele acteurs en toneelschrijvers dragen, laat staan de connecties in het wereldje.’

Deze alledaagsheid draagt hij uit in zijn werk. In Son of the Father, vorig jaar nog succesvol in de Nederlandse theaters, stript hij de dood van Jezus van zijn mystiek en presenteert die als een modern familiedrama met Maria als een grootheidswaanzinnige moeder en Jozef als een gebroken, rouwende vader. In een ander werk, Resolutions, behandelt hij het thema wraak als een wederom rouwende vader wiens kind door een dronken automobilist is overreden. Pip Utton: ‘Resolutions baseerde ik op een krantenartikel over een auto-ongeluk in Ierland. En bij zowel dat stuk als in Son of the Father identificeer ik me sterk met de hoofdpersoon, omdat ik zelf ook een vader ben. Ik probeer te kijken hoe ik als vader in die buitengewone situaties reageer; het zijn interpretaties van wat ik zelf mogelijk zou kunnen doen als ik in een dergelijke situatie terecht zou komen. In zekere zin zijn het hypothetische zelfbeelden.’

De laatste jaren richt hij zich echter vooral op het vertolken van historische personen: Jozef, Hitler, Bacon. Dat is volgens Utton eerder toeval dan een bewuste keuze: ‘Ik zoek deze karakters niet bewust op, ze komen eerder naar míj toe. Het boeiende aan deze mensen is dat ze door de risico’s die ze in hun leven namen los stonden van de rest van de wereld. Ze hypnotiseren. En niet alleen mij, maar ze slaagden er gedurende hun leven in om miljoenen mensen als het ware te hypnotiseren. Mensen zijn gefascineerd door wie ze zijn, niet door wat ze dragen, hoe ze ruiken of welke act ze opvoeren. Dat maakt ze verschillend van pakweg David Beckham. Die zijn we over tien jaar alweer vergeten.’

Pip Utton, Bacon en Adolf, tournee tot en met 15 april. www.pip-utton.com