Hoeveel vrienden?

Beste Titus,

Dankjewel voor je brief. Kerstkaarten, tja. Ik ben er niet zo van. Een leuk gebaar, maar ze zijn vaak zo niksig. En ze voelen een beetje als een verplichting. Ik vraag me af: voelen jouw vriendschappen misschien óók als een verplichting? En hoe is dat zo gekomen?

Met een kerstkaart laat je iemand weten dat je aan hem denkt. Maar erg spontaan zijn ze niet. Ze zijn onderdeel van een ritueel, een traditie. Ben je niet gewoon die traditie ontgroeid? Er zijn tegenwoordig zóveel manieren om in contact te blijven. Nee, echte vriendschap gaat volgens mij over wezenlijker dingen. Wederzijds vertrouwen, eerlijkheid. Als ik aan mijn eigen vrienden denk, dan denk ik aan lange avonden keuvelen in de kroeg. Of aan de mensen bij wie ik terechtkan als het niet goed gaat, en zij bij mij. Vrienden zijn voor mij de mensen die zeggen: ‘nee, we gaan tóch’, en je dan meeslepen naar een stom feest waar het toch best leuk blijkt te zijn. Begrijp me niet verkeerd: kerstkaarten zijn aardig, maar wat hebben ze met vriendschap te maken? Zo’n kaart maakt iemand aan de andere kant van het land drie seconden gelukkig.

Gek genoeg is er niet veel geschreven over vriendschap door psychoanalytici. En dat terwijl vrienden een belangrijke rol spelen in ons leven, ook in de kindertijd. Het zijn de eerste mensen die we ontmoeten buiten ons gezin. In de peuterklas zie je het al: kinderen hebben altijd een voorkeur voor bepaalde andere jongens of meisjes. ‘Met jou wil ik vrienden zijn.’ En dan geeft ze diegene haar favoriete speelgoedauto. Met die vroege vriendschappen leren we onszelf dingen als samenwerken, teleurstellingen hanteren. In de puberteit worden vrienden helemaal belangrijk. Ze trekken ons uit ons ouderlijk nest, de wereld in. ‘Ga je mee naar het Melkwoud vanavond?’

Maar vriendschappen blijven ons hele leven van belang. Je vraag intrigeert me: hoeveel vrienden heeft een mens nodig? Wat ik kan zeggen is: mensen met goede vriendschappen leven langer en gezonder. Vooral ouderen hebben baat bij hechte contacten, tegen de eenzaamheid. De Britse antropoloog Robin Dunbar noemt het hebben van vrienden zelfs hét belangrijkste aspect van ons geestelijk welzijn. Hij werd bekend met zijn onderzoeken naar sociale contacten, en dit zal jou aanspreken: hij ontwikkelde ‘het getal van Dunbar’, een cognitieve grens aan het aantal mensen met wie je een sociale relatie kunt aanknopen. 150, dacht hij. Later voegde hij eraan toe dat er meestal maar vijf tot tien mensen écht belangrijk voor ons zijn. Maar zelf betwijfel ik of er een optimaal aantal vrienden is. Sommige mensen hebben voldoende aan een kleine groep hechte vrienden, anderen hebben juist liever veel losse contacten.

Titus, ik vraag me af: sinds wanneer heb je het gevoel dat je minder kaarten wil versturen? Is er wat veranderd in je leven? Heb je ergens verdriet van? Je merkt het al een paar jaar, zeg je. Heeft het soms iets te maken met de pandemie? Als we de onderzoeken moeten geloven is dat een aanslag geweest op onze relaties. Een groot aantal mensen zegt dat ze in coronatijd ál hun vrienden zijn verloren. Dat is verontrustend, maar het mooie aan vriendschappen is ook: je kunt ze weer oppakken. Ik heb zelf een dierbare vriend die ik niet vaak spreek, maar als we elkaar zien is het net alsof er helemaal geen tijd is verstreken. Dat gevoel ken je vast. Goede vriendschappen hebben iets tijdloos. ‘Het onbewuste kent geen ruimte en tijd’, schreef Freud al.

In 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld schrijft Elif Shafak over ‘bloedfamilie’ en ‘waterfamilie’. Waterfamilie zijn je vrienden. Mooi beeld is dat. Vriendschappen zijn vloeibaar en tegelijk slijten ze in je, als een rivier in de bedding: ze maken een afdruk op je ziel. Weet je, ik zou gewoon tegen je vrienden zeggen dat je geen zin meer hebt in die kerstkaarten. In een vriendschap gaat het niet over hoe het hóórt, of wat er van je verwacht wordt. Zet het mes in de kaarten, niet in je vriendschappen.

Hartelijke groet,

Arthur