Kort voor Prinsjesdag beet Ad Melkert het spits af. Een begrotingsoverschot zou er komen, wist hij, en het werd tijd om het regeerakkoord op enkele kleine punten aan te passen. De Partij van de Arbeid had na een desastreus verlopen eerste jaar Kok-II wel wat suggesties: in plaats van het terugdringen van de staatsschuld, zou het kabinet extra moeten investeren in het in Den Haag onlosmakelijke span ‘zorg-en-onderwijs’, dat in betere tijden virtueel vaak miljarden te verdelen heeft. Na Melkert volgde de rest. In de ‘het-gaat-goed’-berichtgeving na de Miljoenennota troefden de verschillende woordvoerders elkaar af met de mooiste bestemmingen voor het extra geld. Het regeerakkoord moest op de schop, vond Thom de Graaf (D66). In een ‘midterm review’ kon eindelijk ‘nieuw beleid’ worden afgesproken. Sleutelen dus aan het ‘motorblok’ van het paarse beleid: de financi
ële uitgangspunten waar tijdens de kabinetsformatie nog zo veel onenigheid over was en waarin PvdA en D66 toen nog het onderspit dolven en aarzelend hun steun aan gaven. De VVD is tamelijk consequent: bij de formatie van Paars-I was de ‘Zalmnorm’ het richtsnoer, bij Paars-II weer. Meevallers moeten naar lastenverlichting en naar het terugdringen van het financieringstekort. En als het evenwicht bereikt wordt, meldden Zalm en Dijkstal in september, dan moet de staatsschuld afgelost.

Dat beloofde wat. Stiekem werd door een enkele PvdA'er gehoopt dat dat overschot om redenen van politiek-stabiele aard nog even zou uitblijven. Maar daar had dan al eerder aan gewerkt moeten worden. Als immers in het regeerakkoord de economische groei iets realistischer ingeschat zou zijn, dan was het aantal ‘meevallers’ lager en zou het financieringstekort in rustiger tempo afnemen. Bovendien zou dan niet de zoveelste lastenverlichting doorgevoerd zijn, die - getuige de voorbije feestdagen waarvoor meer geld is uitgegeven dan ooit - de meest waanzinnige bestedingspatronen in de hand blijkt te werken. Het ‘nieuwe beleid’ van PvdA en D66 had allang gemaakt kunnen worden en de discussie over het overschot was nog een paar jaar uitgesteld, waarmee het kabinet op dit moment in rustiger vaarwater zou verkeren.

Maar het is er, dat overschot. En PvdA en VVD zijn het nog altijd niet eens. Kok wil zich na meer dan tien jaar regeren wel eens van een sociale kant tonen, Dijkstal wil de staatsschuld terugdringen. Hij wil daar zelfs een breekpunt van maken voor het kabinet, verklaarde hij in december. Goed getimed (de Kamer was juist met reces, veel collega-bewindslieden op vakantie) verraste Kok door in reactie op Dijkstal te pleiten voor een ‘nieuwe politieke agenda’, de ‘agenda van het overschot’.
Vergrijzing, onderwijs, veiligheid - allemaal zaken waar in de nieuwe situatie over nagedacht kan worden.
Waarmee de premier waarachtig een storm veroorzaakt en niet alleen afstand neemt van de VVD, ook van zijn partijgenoot en Eurobankier Duisenberg. In Buitenhof benadrukte Duisenberg zondag dat een begrotingsevenwicht of -overschot op de middellange termijn normaal zou moeten zijn en dat vervolgens de staatsschuld teruggebracht moet worden. Precies zoals Zalm dat wil, zei de presentator. Duisenberg: ‘Dat zal niet toevallig zijn.’
Niet omdat hij tegenwoordig de VVD steunt, zoals enkele kranten kopten, maar omdat hij het als Europees opperbankier niet kan laten gebeuren dat zelfs het braafste jongetje van de klas de afspraken uit het ‘stabiliteitspact’ voor de Europese Monetaire Unie (EMU) aan zijn laars zou lappen. Hoe wurgend die ook zijn. Als Duisenberg om partijpolitieke redenen die afspraken niet meer serieus zou nemen, dan is het met de euro gauw bekeken.

Het bedrag dat vervolgens vrijkomt als minder rente afgedragen hoeft te worden door de lagere staatsschuld, zou gebruikt kunnen worden voor toenemende kosten door de vergrijzing,
vervolgde Duisenberg. ‘Dat is niets anders dan gezond financieel beleid’, stelde De Telegraaf maandag. Maar in feite is het vooral financieel beleid dat het gevolg is van het (te) ‘behoedzame groeiscenario’ uit het regeerakkoord, dat weer is ingegeven door de wurgende regeltjes van Europa, waar Nederland het braafste jongetje wil zijn en zich geen eigenzinnigheden wil permitteren à la Gerhard Schröder, die voor miljarden het bouwbedrijf Holzmann steunde waardoor aan de ene kant banen gered werden, maar aan de andere kant de euro in gevaar kwam. Moet Nederland dat braafste jongetje van de klas blijven? Wanneer de VVD het onderspit delft en de Koknorm werkelijkheid wordt, heeft de Europese Centrale Bank van Duisenberg het nakijken. Het wordt een leuk jaar.