Ik was bij een opening in Museum Kranenburgh in Bergen. Daar hingen ook schilderijen van Esther Tielemans. Het was een zondagmiddag en voorafgaand aan de plichtplegingen speelde Hadewych van Gent mooie passages uit een suite voor cello van Bach. Ik zat te luisteren en te kijken. Zij was een slank meisje – en ik zag hoe zij met haar hoofd bewoog terwijl ze over de snaren streek en zo wonderschoon muziek maakte. Ze had haar ogen soms dicht maar meest open. Haar ogen bewogen ook oplettend heen en weer – het was alsof zij de klanken nakeek van haar cello en de muziek in de ruimte zag dansen en bewegen. Zo ijl en onvoorspelbaar kunnen op een schilderij ook kleuren gaan dwalen en gewoon mooi zijn.
Maar vaak kom je bij het kijken naar bepaalde los geformuleerde en abstracte schilderijen onvermijdelijk toch uit bij een vergelijking met fenomenen uit de natuur. Anders zijn er geen woorden voor. Op deze bladzijde zijn twee schilderijen te zien van Esther Tielemans uit een groep die Based on a True Story heet. Vooralsnog zegt die titel me niet veel. Wat ik zie zijn stug geschilderde wolken kleur die, ook nog met een vreemde hoekigheid, zich onzeker en grillig vastzetten op panelen van hout. Het zijn niet van die vrij bewegende wolken zoals die in een winderige hemel zweven. Mij lijkt dat de formulering van gekleurde verf wat naar beneden valt. Het is acrylverf die je kunt verdunnen tot de kleur ijl wordt als waterverf. Poederlicht dan wordt de kleur. Dan stopt ook het vallen. Dat zie ik in de geheimzinnige grilligheid van het kleurgebeuren. Die grilligheid volgt de bewegingen van de kwast. De kwast beweegt vrij – maar instinctief zoekt het schilderen ook naar stevigheid van vorm. De kleur wordt dikker. In de vallende kleuren zien we ook verticale en dwarse kwastbewegingen optreden die de kleur afremmen, zou ik zeggen, en stilleggen. Dat is de hoekigheid waarover ik het zojuist had. Ik zag die in dit schilderen van ronddwalende kleuren ook voorbijkomen zodat het wolkig vormloze toch nog wat stilstand vindt in een soort vorm.
De vormen die wolken aannemen in een rusteloze lucht zijn onvoorspelbaar. Het is een verlangen van een kunstenaar om, hoe dan ook, aan die raadselachtige onvoorspelbaarheid deel te hebben. Voor deze schilderijen heeft Tielemans ruime panelen gebouwd. Die rechthoekige vorm omsluit een kleinere vorm die eveneens rechthoekig is. Het tweede paneel past precies in de grote rechthoek daaromheen. Hun oppervlak is gelijkelijk egaal. Het ligt plat. Langzaam begint dan het schilderen en vloeien de kleuren over de hele ruimte van het oppervlak en vinden ongeveer een vormgeving zoals ik beschreven heb. Het schilderen verloopt gestaag. Je ziet dat Esther Tielemans heel mooi kleuren kan schilderen en ook wendbaar als bonte bloemen in een ruim stilleven. Maar ze merkt ook dat de bewegingen van dat schilderen, zeker als dat abstract verloopt, makkelijk aan zichzelf gewend gaan raken. Dat was voorzien. Vandaar het losse middenpaneel in een schilderij, dat was een strategische opzet. Het werkt als een poppenkast. Als je het middenpaneel omkeert en dan terugplaatst, ontstaat daar een verrassende interruptie net zoals in een poppenkastverhaal een onverwacht personage opduikt die de rustige samenhang volledig in de war brengt en, zoals in een schilderij, de mise-en-scène van het kleurgebeuren letterlijk op zijn kop zet.
Zo gaan deze schilderijen te werk. Hier en daar zie je vlagen lichtblauw of roze over het volledige oppervlak doorglijden. Zo was hun eerste begin, based on a true story. Maar toen gebeurde de onderbreking en raakten vormen van kleuren raadselachtig verplaatst. De schilder ontdekte andere ontknopingen. Misschien werd een middenpaneel vaker verplaatst. Ondertussen werd het zeker ook vaker beschilderd. De true story raakte op drift. Omdat de schilder naar haar aard eindeloos nieuwsgierig is, begon ze in de schilderijen allerlei wendingen te vervolgen die ze, al schilderend, zelf veroorzaakte. Eerst waren het wolken of kolkend water of zwaaiende bomen: dat is waar ik beweging van vloeiende kleuren mee vergelijk. Maar toen Tielemans verder ging met haar operaties en ingrepen werden, vreemd genoeg, de kleuren steeds stiller. Beschouwelijk werden ze. Uiteindelijk leken ze nergens op. Het werden verknopingen van kleuren die we nog niet eerder gezien hadden. Ik volg ze aandachtig en in stilte als melodieën van muziek. De kunst houdt nooit op het nieuwe te ontdekken. Niets blijft steeds hetzelfde. Er is ruimte en hoop en uitzicht.
PS. Een ruime zaal met schilderwerken van Esther Tielemans is tot in november te zien in Museum Kranenburgh, mooi in het groen gelegen in Bergen, Noord-Holland