Tot voor kort leek niemand erom te malen: vermogensongelijkheid. Eind 2009 stemde vrijwel de gehele Tweede Kamer voor een ingrijpende wijziging van de successiewet – óók pvda en GroenLinks. De (top)tarieven op erfenissen gingen fors omlaag, vrijstellingen omhoog en geld schenken aan je kinderen werd makkelijker. Het gevolg: rijke families blijven rijk.
Nog geen vijf jaar later is het moeilijk voor te stellen hoe over zo’n heikel onderwerp zo’n gezapige consensus kon heersen. De aanleiding laat zich in één woord samenvatten: Piketty. Ook Nederland kampt met een hoge vermogensongelijkheid, zo bleek vorige week opnieuw uit een rapport van de wrr. De oplossing ligt voor de hand. Belast erfenissen zwaarder, klinkt het vanuit wetenschappelijke hoek.
Ook Den Haag wordt wakker. Met mogelijke nieuwe aanpassingen van het belastingstelsel in aantocht betrekken de partijen hun stellingen. Dit weekend liet vvd-fractieleider Halbe Zijlstra van zich horen in De Telegraaf. Reagerend op plannen van coalitiegenoot pvda in die richting sprak hij zich fel uit tegen hogere belastingen op vermogen. Over erfenissen had hij het niet direct, maar dat de successiewet wat de liberalen betreft in z’n geheel bij het vuilnis kan, is al langer bekend. Mark Rutte himself sprak ooit over ‘de meest onrechtvaardige belasting die er bestaat’.
Het kan geen kwaad dat standpunt de komende maanden nog eens goed te overdenken. Want wat heeft het verkrijgen van een voorsprong in het leven, enkel op grond van je komaf, met liberalisme te maken? Niet voor niets pleitten liberale filosofen als John Rawls in het verleden voor hoge belastingen op erfenissen. In de Verenigde Staten voegen miljardairs als Warren Buffett, Bill Gates en Michael Bloomberg de daad bij het woord. Zij geven hun vermogen al bij leven weg aan goede doelen. Jackie Chan, naast acteur en kungfu-held blijkbaar ook een groot politiek denker, vatte het liberale argument om je kind geen erfenis na te laten bondig samen: ‘If he is capable, he can make his own money. If he is not, then he will just be wasting my money.’
De liberale argumenten tégen een erftaks steken daar schamel bij af. Belasting is diefstal? Je mag toch zeker zelf weten wat je met je geld doet? Als dat waar is, heeft de vvd zich de afgelopen jaren met haar btw- en accijnsverhogingen weinig principieel getoond. Bovendien is erfbelasting, meritocratisch bezien, nog het minste kwaad. De persoon die moet betalen aan de fiscus heeft dat geld immers niet op eigen kracht verdiend.
Een serieuzer bezwaar is dat een forse erfbelasting de overheid wel heel machtig maakt. Omgekeerd is er de aloude gedachte dat wie economisch onafhankelijk is (en daar kan een erfenis bij helpen) zich ook in politiek opzicht kritischer kan opstellen. Los van de vraag of dit idee gestaafd wordt door de werkelijkheid is het een triest gegeven dat uitgerekend dít argument zelden gebruikt wordt in de Nederlandse discussie.
Het versterkt de indruk dat, als puntje bij paaltje komt, de vvd haar liberalisme maar wat graag inruilt voor cliëntelisme. Zo ging het in 2008, toen de vermaledijde overheid plotseling de banken te hulp moest komen. En zo gaat het nu weer. Als het er werkelijk om spant, blijkt alle vvd-retoriek over presteren, meritocratie en je eigen broek ophouden snel vergeten. Dan vertrouwen de Nederlandse huilie huilie liberalen liever op het geld van papa dan op hun eigen capaciteiten.
Succes is een keuze? Eerder een lot uit de genetische loterij – met dank aan de vvd.