Mijn meest intense leeservaring dit jaar, in de zin van: totaal opgeslorpt te worden door een boek, bood The Corrections van Jonathan Franzen, in vertaling verschenen als De correcties. Nu had ik het ook nog eens meegenomen op vakantie, waardoor weinig het opslorpen in de weg stond. Franzen (1959) schreef met deze roman, zijn derde, een grandioos epos over verstikkende gezinsverhoudingen wier schaduw zich uitstrekt over de relaties die de gezinsleden later in hun leven aangaan.

Moeder Enid heeft maar één wens: allemaal bij elkaar komen met kerst in het ouderlijk huis te St. Jude. Vader Alfred heeft parkinson en berust daar het liefst in, maar Enid blijft hem op sleeptouw nemen tot en met een tripje met een cruiseboot aan toe. Jongste zoon Chip woont in New York, is ontslagen als universitair docent omdat hij het slacht offer werd van een hysterische studente, en probeert daarover een toneelstuk te schrijven. Hij raakt aan lager wal en belandt in een Oostblokkerige bananenrepubliek. Oudste zoon Gary woont met vrouw en drie zonen in Philadelphia; materieel gezien is hij geslaagd, zijn huwelijksleven maakt van hem echter een slaaf. Dochter Denise, de jongste, woont ook in Philadelphia en is kok in een waanzinnig succesvol restaurant, maar wordt ontslagen als haar baas — tevens minnaar — erachter komt dat ze een verhouding heeft met zijn vrouw. En dit zijn nog maar een paar oppervlakkige aanduidingen van de verhaallijnen.

Franzen excelleert in de souplesse waarmee hij schakelt en varieert, niet alleen naar de verschillende perspectieven en de bijbehorende intriges, maar ook in verteltempo, in breedte en in diepte. Behalve over individuele, persoonlijke tragiek gaat het boek ook over Amerika, over economie en politiek, over wat succes en fortuin betekenen, en hoe de omgang met materie verandert door de generaties heen. Het laatste bijvoorbeeld wordt verbeeld door Alfred, die in zijn kelder uren aan het klooien is met de kerstlampjes die het niet meer doen, en door de nieuwste hobby van de oudste zoon van Gary: het onder cameratoezicht plaatsen van de keuken.

Franzen houdt van hilarische ontknopingen, is daarin misschien soms wat vet, maar een aantal keren heb ik ronduit geschaterd. Hij is een minder intellectuele schrijver dan zijn grote broers Philip Roth (van wie ik ook dit jaar A Dying Animal las, volgens velen «een mindere Roth», niets is minder waar: ijzersterke tirade over een ziekmakend verlangen) en Tom Wolfe, en is in vergelijking met hen wat meer humanistisch of troostend. Inderdaad is er iets in het verhaal en de manier van vertellen wat het boek geschikt maakt voor het Oprah Winfrey-publiek (Franzen weigerde in de Oprah Winfrey-show te komen opdraven toen zijn boek werd uitverkoren als «boek van de maand» of iets dergelijks). Zowel bij Roth als bij Wolfe, en ook bij chroniqueur van het burgerbestaan John Updike, is altijd de stem van de schrijver hoorbaar, wat een zekere distantie teweegbrengt die soms neigt naar het ironische of sarcastische. In De correcties zijn alleen maar mensen aan het ploeteren, gevangen in hun bestemming. Uiteindelijk blijken ze echter loyaal en keren ze hoe dan ook huiswaarts. Ze zijn hun hele leven bezig de boel te corrigeren, de ander duidelijk te maken wat er fout ging en wat écht de waarheid is. Chip, de toneelschrijver, komt erachter dat hij van de held in zijn script een soort tragikomisch figuur moet maken, dat zijn stuk een «farce» moet worden, en blijft eeuwig aan het herschrijven.

Een farce is De correcties zeker niet, en ook geen tragikomedie. Het is een familiedrama over kinderen die voortdurend met hun ouders blijven strijden, schulden blijven inlossen of die juist de rug toedraaien. En dan nóg blijk je het als kind nooit goed te hebben gezien, want waren je ouders misschien wel wijzer of liefhebbender dan je dacht. Het meest dramatisch komt dit tot leven in de geschiedenis van Denise, die er pas bij de laatste gezamenlijke kerst achter komt dat haar vader meer van haar wist dan ze dacht, en dat dat ook nog eens grote persoonlijke gevolgen voor hem heeft gehad.

Heel af en toe vond ik dat Franzen te ver ging in zijn neiging een zo realistisch mogelijke sfeer op te roepen. Alle zij-dialogen worden ook nog eens breed uitgemeten. De verregaande gedetailleerdheid vond ik op die momenten een vorm van showing off. Het zij hem vergeven. De correcties is een ongelooflijk soepel, rijk en meeslepend boek, met een bijzonder hechte en tegelijkertijd onnadrukkelijke structuur. Alleen al de manier waarop telkens een nieuw «leven» wordt geïntroduceerd, is verrassend en op geen enkele manier obligaat. Om het maar eens op z’n Oprah’s te zeggen: dit is het ideale boek voor de donkere dagen rond kerst.