Shuchen Tan maakte de Tegenlicht-aflevering India in tijd van woede – titel ontleend aan Age of Anger van schrijver Pankaj Mishra. Hij en journaliste Snigdha Poonam zijn onze gidsen bij het analyseren van de ‘condition Indienne’, die Tan met beelden en scènes illustreert.
Hoofdlijn: begin jaren negentig liet India de geleide planeconomie los en bekeerde zich tot vrije markt en globalisering, gepropageerd door de Wereldbank. Onderliggende gedachte was dat India een economische grootmacht zou worden en dat de verwachte welvaart van boven door zou sijpelen en ook de lagere middenklasse en sociale lagen daaronder zou bereiken. Dat werd die massa’s ook nadrukkelijk voorgespiegeld. Oorzaak van de huidige woede, zich manifesterend in het succes van rabiaat hindoe-nationalisme (Modi): de rijkdom kwam, exorbitant zelfs, maar bereikte de miljoenen aan de onderkant niet. Mishra: de welvaartsvloed zou alle schepen en scheepjes optillen, maar deed dat alleen met de jachten, niet met de ontelbare lekkende reddingsbootjes. Het is die collectieve verwachting, die geproclameerde ideologie van vooruitgang, van maakbaarheid, van ‘wie wil die kan’, die de teleurstelling en verbittering verklaart.
Mishra zelf ging in de jaren negentig naar de universiteit, wat tien jaar eerder in zijn lagere middenklasse onmogelijk was geweest. Verschil tussen hem en andere geluksvogels was dat hij na zijn studie niet joeg op banen bij overheid of bedrijfsleven, maar zich, met doctoraal in economie en in Engelse literatuur, terugtrok in een Himalaya-dorp om daar te gaan schrijven. Wat voor zijn omgeving onbegrijpelijk tot schokkend was: geen vast, goed salaris. Maar in de decennia na zijn besluit zag hij hoe genadeloos de wereld voor die ontelbare aspirant-social climbers was. En hoe groot de discrepantie tussen beloften en verwachtingen enerzijds en de kans op succes anderzijds.
Poonam concretiseert: in massa’s komen jongeren naar pakweg Delhi, maar hun traditionele scholing in de provincie is niet toereikend. Zo is hun Engels matig tot slecht en de spoeling uiterst dun: elke maand komen er één miljoen nieuw op de arbeidsmarkt, twaalf miljoen per jaar. Dus storten ze zich op cursussen Engels bij docenten die als supersterren het onmogelijke beloven: Engels in twee à drie maanden of zelfs weken. We zien zo een les, die, excuseer, hilarisch is omdat de docent er niet alleen klassikaal kreten in stampt, maar tegelijk ook een Amerikaanse stijl, ideologie, extraversie en overdrijving: van ‘what an experience, it’s awsome, amazing’ tot ‘what a chair, it’s awsome, amazing’. En dat in koor.
Poonam sprak met ontelbare jongeren over hun verwachtingen, in stad en op platteland, en was geschokt over het totaal vertekende beeld dat ze hebben van hun maatschappelijke kansen en eigen kwaliteiten. Voor minder dan manager doen velen het niet, en bankier of tycoon klinkt regelmatig. Natuurlijk belanden we via die analyses bij de sociale en politieke gevolgen, waaronder clubs ter bescherming van de heilige koe die van slacht verdachte moslims lynchen. En veel meer. En natuurlijk heeft miljonair Modi gelijk als hij de corruptie hekelt. Maar dat doet Bolsonaro ook.
ShuchenTan, India in tijd van woede, VPRO Tegenlicht, zondag 27 januari, NPO 2, 21.05 uur