Hij was daar lang weg: op z’n twaalfde ‘gehaald’ door Feyenoord, eufemisme voor kinderhandel. Elf jaar Eredivisie (Feyenoord, Ajax, nac), daarna Midden-Europa. In Jos de Putters Solo: Out of a Dream was hij vorig jaar op vakantie in Rio. Nu gaat hij er dus voetballen.
De kracht van die documentaire ligt in de schakeling tussen het ‘nu’ van een prof in zijn nadagen en het ‘toen’ van de elfjarige Leonardo die in een sloppenwijk woonde en de godganse dag voetbalde met vriendje Anselmo. Ook dat is in 1994 vastgelegd door De Putter, gefascineerd door twee straatarme supertalentjes die iedereen aan gort speelden. Juist door die film belandde Leonardo piepjong bij Feyenoord en debuteerde hij na de jeugdopleiding als zeventienjarige in het eerste.
Begin van een carrière waarin de verwachtingen nooit helemaal uitkwamen, door blessures en een lastig karakter. Glimpen daarvan zie je al in de jeugdfilm. Leonardo loopt door op de keeper, waarop een dame hem bestraffend aanspreekt. Begin van een heftige scène waarin het joch steeds meer overstuur raakt en de vrouw verrot scheldt. De mannen van de voetbalschool nemen het voor hem op: ze heeft zich er niet mee te bemoeien en beseft ze dan niet dat zij die straatschoffies meer aandacht en liefde geven dan hun ouders?
Laat Leonardo’s mama het niet horen, want die was (en is) tijgermoeder. Een verbitterde, dat wel. Haar zoon mag dan een villa voor haar hebben neergezet – hij komt, over uit Europa, hooguit thuis om te slapen. En neemt soms ook nog die hoer mee die alleen maar op zijn geld uit is. Legio goede meisjes kan hij krijgen maar hij moet zo nodig dat secreet. Dat zijzelf die titel minstens zozeer verdient, inclusief hang naar geld, is in 1994 afdoende vastgelegd. Hartsvrienden Anselmo en Leonardo kunnen samen naar voetbalclub Vasco. Rivaal Flamengo wil alleen Leonardo. Die wil naar Vasco. Maar moeder verkoopt hem aan Flamengo want die betaalt beter: ‘Ieder voor zich’, zegt ze, ‘de wet van de favela.’ Dat Anselmo helemaal niets bereikte omdat hij geen geld voor de bus naar training en wedstrijd had, maakt het nog bitterder.
Leonardo belt voor een afspraak met zijn jeugdvriendje en laat Anselmo raden wie hij aan de lijn heeft. Het duurt lang voor die het door heeft – bewijs dat ze elkaar nooit meer zien en dat Leonardo zonder deze nieuwe film nooit contact zou hebben opgenomen. Geschokt stelt Leonardo vast dat Anselmo nooit de dvd met hun jeugdfilm heeft bekeken. Gegeneerd legt die uit dat hij geen recorder kan betalen. Leonardo lijkt niet op het idee te komen dat hij dat probleem met een paar rotcenten kan oplossen: de wet van de favela?
Maar Anselmo is alleen maar dolblij dat de grote Leonardo, die hem vroeger al verrot schold, hem wil zien. Leonardo is sowieso niet van de erkentelijkheid. Getuige zijn Braziliaanse ontdekker, die, in de tachtig, nog altijd met de jeugd meespeelt. Van ondankbare Leonardo nooit meer iets gehoord. En wie verschijnen daar? De twee vrienden. Alles vergeten en vergeven: de man kan niet meer stoppen met huilen. En voorspelt, kort voor het WK, dat Brazilië zal afgaan!
De tragiek van Leonardo: nooit wordt hij meer zo gelukkig als toen met Anselmo. En nooit zal zijn door armoe gevormde moeder tevreden zijn. Aanbevolen, niet alleen voor voetballiefhebbers.
Jos de Putter, Solo: Out of a Dream, VPRO 2Doc, maandag 16 februari, NPO 2, 20.25 uur
Beeld: Solo: Out of a Dream, regie Jos de Putter. Leonardo en Anselmo in 1994 (Dieptescherpte / VPRO)