Vrouw, blond, jong en schrijver. Zie dan nog maar eens te ontsnappen aan het chicklit-etiket. Tot haar verbazing ondervond Vendela Vida (1972), in 2003 door The Guardian uitgeroepen tot hottest young writer in fiction, dat haar lezers het moeilijk te verteren vinden dat haar personages niet per se sympathiek zijn. Vendela Vida: ‘Er zijn legio hoofdpersonages in de literatuur die onuitstaanbaar zijn – denk aan Misdaad en straf of aan de romans van Philip Roth. Toen ik een vrouw tijdens een lezing erop wees dat ze Clarissa, de hoofdfiguur in mijn nieuwe boek, ook niet aardig of leuk hoeft te vinden, was ze opgelucht. Het is voor veel mensen blijkbaar moeilijk te aanvaarden dat mijn vrouwelijke karakter geen overdreven mooie, sympathieke, sexy vrouw is. Mensen verwachten van een vrouwelijke hoofdpersoon en een vrouwelijke schrijver dat ze met de lezer flirten, letterlijk.’ Vida is zo geïntrigeerd door de kwestie dat ze een essay overweegt. ‘Mijn eerste zin zal iets zijn als: ik heb geen mooie lange wimpers en mijn personages hebben die ook niet.’ De soepel formulerende Amerikaanse heeft Zweedse wortels die via een omweg leiden naar Amsterdam, waar ze een paar neven en nichten heeft wonen. Haar tweede en nieuwste roman Let the Northern Light Erase Your Name (onlangs in vertaling verschenen als Waar niemand is) draait om wortels en identiteit: ‘Ik ben altijd geïnteresseerd geweest in identiteit. Ook als Amerikaan draait het om de vraag waar je bij hoort, de oude of de nieuwe cultuur. Het boek ontstond met het beeld van een vrouw die haar geboortebewijs vindt en erachter komt dat ze iemand anders is dan ze dacht.’ Clarissa wordt op haar veertiende door haar moeder in de steek gelaten en komt erachter dat haar vader niet haar echte vader is. Haar verloofde blijkt dit te weten. Ze vertrekt naar Lapland, op zoek naar haar vader, een Sami.

Vida: ‘Omdat mijn moeder Zweeds is hoorde ik als kind altijd verhalen over Lapland en de Sami. Ik was erdoor gefascineerd, de verhalen speelden een grote rol in mijn fantasie. Ik had een stel Sami-laarzen van rendierhuid die ik het hele jaar droeg. Ik wist dat dit land ooit een keer een setting voor een verhaal zou worden.’ De toestand van de gedesillusioneerde Clarissa paste volgens de schrijfster bij het kale en koude landschap van Lapland. De op een eeuwenlange traditie gebaseerde Sami-samenleving waarin voorouders een belangrijke rol spelen, contrasteert juist met de verweesde Clarissa. De reizen die Vida naar Lapland maakte vormden het verhaal verder: ‘Ik ben niet zo’n schrijver die het hele verhaal al van tevoren uitgestippeld heeft. Ik schrijf vanuit het personage, en leef me in. Schrijven is voor mij een vorm van method acting. Steeds vraag ik me af: wat zou ze nu doen? Zo komt een verhaal op een organische manier tot stand.’

Eenmaal in Lapland doet Clarissa een gruwelijke ontdekking, die raakt aan een donkere herinnering uit haar eigen verleden. Net als in Vida’s eerste roman And Now You Can Go spelen geweld en vergeving in Let the Northern Light Erase Your Name een centrale rol. Vida: ‘In Amerika heerst een fascinerende schuldcultuur. Iedere fout die iemand maakt, wordt teruggevoerd op een alcoholische vader of een weggelopen moeder. Zo is er voor alles een excuus en dat vind ik te makkelijk. Toen ik tienermeisjes interviewde voor Girls on The Verge viel het me op dat ze allemaal in dezelfde therapietaal spraken. Ze hadden behoefte aan “ruimte” en moesten nog “pijn uit het verleden verwerken”. Ik vond het onvoorstelbaar dat er op zo’n uniforme manier over emoties wordt gepraat. Dat maakt alle ervaringen plat, ik geloof niet in deze versimpelde taal. Mijn fascinatie met vergiffenis heeft te maken met de complexiteit ervan. Ik vind het een van de vreemdste menselijke kwaliteiten.’

In Let the Northern Light Erase Your Name snijdt de moeder van Clarissa zichzelf los van haar verleden, terwijl de dochter juist een beeld van zichzelf probeert te reconstrueren op basis van verhalen uit het verleden. Vida: ‘Ik las ooit een filosofisch essay waarin dat verschil werd aangeduid als narrative minded of episodic. De meeste mensen zijn verhalend ingesteld: volgens hen hangt het heden samen met het verleden en met de toekomst. Maar een handjevol mensen is episodisch, zij zien die relatie niet. Dat verschil intrigeerde me en het leek me interessant een verhaal te schrijven over iemand die episodisch ingesteld is en die een dochter heeft die juist op zoek is naar het verhaal van haar leven.’

Clarissa komt in het reine met het geweld in haar leven. Maar om dat te bereiken moet ze wel alles wat ze ooit had afbreken. ‘Ik denk dat mensen soms grote stappen moeten zetten om zichzelf opnieuw uit te vinden. Wanneer je je blijft omringen met dezelfde mensen, dan houd je hetzelfde beeld van jezelf in stand. Dat is ook de reden dat ik mijn personages veel laat reizen denk ik.’

Zelf verhuisde de schrijfster op haar twintigste van de west- naar de oostkust. Ze woonde bijna tien jaar in New York, waarna ze weer terugverhuisde naar het westen. Inmiddels woont ze in San Francisco samen met collega-schrijver en echtgenoot Dave Eggers (A Heartbreaking Work of Staggering Genius) en hun dochter October. Het literaire klimaat aldaar typeert Vida als ‘steunend’. Haar generatie schrijvers is niet met elkaar of de eigen achtertuin bezig, maar met de wereld: ‘In de jaren tachtig en negentig had je schrijvers als Donna Tartt en Bret Easton Ellis. Zij schreven over hun eigen omgeving. Onze generatie gaat de grens over, naar Vietnam en Zuid-Amerika.’ Zo vertelt haar man in zijn meest recente roman, Wat is de wat, het verhaal van een Soedanese vluchteling. Die bredere blik heeft volgens Vida te maken met de rol van Amerika in de wereld in het algemeen en de omstreden oorlog in Irak in het bijzonder: ‘Ik denk dat velen van ons het gevoel hebben dat het tijd is om verder dan Amerika te kijken.’

Eggers’ inspiratiebron was zijn werk met vluchtelingen. Ook Vida legt zich niet alleen toe op schrijven. Ze geeft les bij 826 Valencia, een non-profitorganisatie die schrijfworkshops geeft aan kinderen tussen de acht en de achttien. En ze is een van de oprichters van het literaire tijdschrift The Believer. Ondanks het feit dat hun redactie van drie uit twee vrouwen bestaat, is het overgrote deel van de inzendingen geschreven door een man: ‘Daar krijgen we veel commentaar op, maar wij kunnen de inzendingen niet bepalen. Je kunt moeilijk de straat op lopen en tegen een vrouw zeggen: je bent vrouw, toe, schrijf!’

De verwarring over haar eigen positie in het literaire spectrum – van ‘echte’ literatuur tot chicklit – is haar niet helemaal duidelijk: ‘Toen chicklit net in zwang kwam vroeg ik me af wat nu precies het verschil was tussen deze boeken en bijvoorbeeld het vroege werk van Martin Amis of Nick Hornby. Die schrijven ook over relaties, seks en uitgaan. Het enige criterium is toch: is een boek goed geschreven.’ Feit blijft dat vrouwelijke schrijvers geacht worden superlikeable protagonisten te kiezen. In hoeverre dit samenhangt met de alomtegenwoordigheid van chicklit durft Vida niet te zeggen: ‘Maar zelfs wanneer je niet dezelfde lezers hebt, beïnvloedt dat soort boeken de cultuur. Het verwart lezers. En dat is toch wel triest.’

Vendela Vida
Waar niemand is (Let the Northern Light Erase Your Name)
Vertaald door Karien Gommers en Hanneke van Soest, Arena, 224 blz., € 17,95