Er is een vraag die me bezighoudt en waarop ik geen antwoord weet: hoe kan het dat je eet van de taart van vrijheid en democratie en hem niet lekker vindt? Sterker: dat je liever vrijwillig gif neemt, omdat je vindt dat niemand van die taart mag genieten?

Ik heb lange tijd de volgende darwinistische theorie aangehangen: de mens past zich aan aan wat hem het meeste voordeel oplevert. Waarbij voordeel betekent: blijven leven, beter leven, gezonder leven et cetera. Maar in ieder geval: leven. De kamikaze-krijger voldoet daar echter niet aan, tenzij je het ziet in een groter verband.

Mijn ouders — beiden geleden onder de Japanners en beiden humanistische darwinisten — dachten met enige regelmaat na over de kamikaze-mentaliteit. Mijn vader vond «opoffering» voor een volk met als doel om juist dat volk in stand te houden of meer macht te geven, uiteindelijk volkomen passen in de darwinistische gedachte: niet alleen een persoon, maar ook een groep kan aanpassingen vereisen, en daartoe kan suïcide een middel zijn.

Ik moet veel denken aan mijn vader die nu al vijftien jaar dood is — voor het eerst eigenlijk na die vijftien jaar. Ik hoor hem zeggen: «Let ook op de toespraken van grote leiders in tijden van nood. Elke leider zal dan drie zaken in zijn langere toespraken stoppen. Hij zal vragen om offers, een mythisch bouwwerk in het vooruitzicht stellen en als motief wraak verpakken in het behoud van verworven culturele waarden.»

Ik mis hem. Hij had denkelijk een verklaring gehad voor de zaken die ik niet goed begrijp. Wat is het voordeel van deze aanslag op de Twin Towers en het Pentagon? Ik krijg maar geen sluitende redenering. Hoe kun je in New York lopen, die prachtige boekwinkel inlopen in het WTC en denken: «Dit is het kwaad, dit moet worden uitgeroeid !» Hoe kun je tien jaar in de Verenigde Staten wonen, zien hoe je meer wordt geaccepteerd dan in je eigen land, merken dat de gezondheidszorg beter is, en toch denken: dit moet kapot.

Ik weet wel iets. De Amish-people zeggen, net als fundamentalistische islamieten: wij willen leven zoals in 1780, kom ons niet aan met auto’s, plastic, computers et cetera. Maar die plegen geen zelfmoord voor hun idealen.

De enige verklaring die ik kan vinden, is dat alles is gebeurd uit schaamte en woede. Je schaamt je en je bent woedend omdat jouw sterke overtuigingen door MTV en Madonna gebroken kunnen worden, en van de weeromstuit ga je feller terugslaan om te redden wat er nog te redden valt. Ik moet denken aan een lid van de IRA dat ik eens interviewde. Niet het echte atheïsme van mij vond hij een gevaar (dat was een vorm van geestelijke armoede), maar een andere religie met dezelfde God was kwalijk en eng. Hij was bang en woedend dat de mensen door de andere godsdienst in de maling zouden worden genomen.

M'n dochter komt en kijkt televisie. Terwijl de verschrikkelijke beelden worden herhaald, krijgen we een gesprek over Livius en Lucretius. We maken pasta en ik laat Frank Sinatra horen («Vreselijk, pap»). Als ik later in bed lig, denk ik: als ik wist dat mijn kleinkinderen zulke gesprekken en zulke muziek nooit meer konden horen, zou ik misschien ook wel bereid zijn om kamikaze… Maar ja, ik ben 48, en geen twintig.