In de wildernis

Twee verwrongen gezichten. Een trap tegen de maag, een stomp in het gezicht, en drie keiharde klappen op de rug. Benen tuimelden over elkaar heen. Heleen greep Kim bij haar voetbalshirt en smeet haar op de grond. Ik was dertien jaar oud toen ik tijdens een sportdag twee keurige meisjes uit mijn klas elkaar te lijf zag gaan. Iemand had iemand een grote bek gegeven in het zestienmetergebied. ‘Catfight!’ riepen de jongens die hun spel op het andere veldje neerlegden om te komen kijken, al leek het ontluikende tafereel in niets op de rollebollende mean girls van de naschoolse tv. Geen minirokjes, geen krabbende, roze gelakte nagels, geen okseltasjes om elkaar mee te slaan. Een wiskundedocent haalde de schreeuwende meisjes met moeite uit elkaar. Heleen hinkte weg. Kim had een bloedlip. Naast het scoreboard – nul - nul – lag een handjevol blond haar.

In de Amerikaanse televisieserie Yellowjackets raakt een privévliegtuig met daarin een meisjesvoetbalteam ver uit koers en stort het neer in de Canadese wildernis, waar de meisjes negentien maanden vastzitten. De serie wisselt twee tijdlijnen met elkaar af. De eerste, in 1996, speelt zich af in de wildernis. In de tweede tijdslijn is het 2021 en zien we hoe de nasleep van deze beproeving doorwerkt op vier van de overlevenden, inmiddels veertigers. Langzaamaan, via het domino-effect van een journalist die begint te wroeten, oude bekenden die elkaar weer opzoeken en een vermoedelijke chanteur, wordt duidelijker wat zich precies in het afgelegen Canadese woud heeft afgespeeld. De eerste aflevering, waarin één van de meisjes regelrecht in een val wordt gejaagd, wordt opgehangen, versneden, gebakken, en haast ceremonieel wordt opgegeten door haar teamgenoten, toont daarbij slechts het topje van de ijsberg. Veel gebeurtenissen zijn zo bloederig en gruwelijk dat ik ze alleen vanachter de kieren van mijn vingers heb durven aanschouwen.

Yellowjackets is deels horror, deels coming-of-age, deels overlevingsverhaal – inspiratie voor de serie haalden scenaristen Ashley Lyle en Bart Nickelsen zowel uit een breed palet van fictie als uit het echte leven: de Andesvliegramp, Stephen Kings Misery, horrorfilm Raw, en natuurlijk ook Lord of the Flies.

Het beroemde boek van William Golding is wellicht een van de bekendste verhalen over de horrors van een vliegtuigongeluk op een onbewoond eiland, en een parabel van de inherent slechte natuur van de mens. Diep in het hart van de mens heerst een duisternis, aldus Golding, die slechts aan banden wordt gelegd door een flinterdun laagje decorum. Want wat gebeurt er met de mens als die rem der beschaving losschiet? Dan krijgen primitieve instincten de overhand en veranderen zelfs brave Engelse koorknapen in gevaarlijke wilden.

In een radio-interview legde Golding desgevraagd uit waarom hij koos te schrijven over een groepje jongens, en niet over meisjes. ‘Ik denk dat vrouwen dwaas zijn om te doen alsof ze gelijk zijn aan mannen’, zei Golding. ‘Ze zijn veel beter en zijn dat altijd geweest. Maar één ding kun je niet met hen doen en dat is ze verkleinen, om zo te zeggen, tot een stel jonge meisjes die een soort afspiegeling vormen van de samenleving.’ Een groep mannen op een eiland kan, volgens deze lezing, symbool staan voor grootse zaken: De Mensheid, universele waarheden, goed en kwaad, la condition humaine. Een groep vrouwen op een onbewoond eiland blijft, tja, een groep vrouwen op een onbewoond eiland.

Sinds ik getuige was van die vechtpartij tussen Kim en Heleen twijfel ik of tienermeisjes in een Lord of the Flies-scenario zoveel beter zouden gedijen dan hun mannelijke evenknie, en onder een palmboom met elkaar zouden elastieken en haren vlechten. Juist in mijn vroege tienerjaren kende ik verraad en wreedheid, om nog maar te zwijgen van psychologische oorlogsvoering.

Yellowjackets verzet zich tegen het cliché dat meisjes per definitie vreedzamer en inschikkelijker zijn dan jongens en harmonie en saamhorigheid nastreven. Het vereist een behoorlijke koorddans om dat goed uit te voeren: dik de vrouwelijke potentie tot wreedheid te veel aan en je komt vervaarlijk dicht in de buurt van clichés over kattige, zelfzuchtige, oppervlakkige meisjes; verdun het te veel, en het engelachtige, maagdelijke toonbeeld der onschuld ligt als stereotype op de loer. Met tien afleveringen in het eerste seizoen doet de serie voorlopig nog recht aan deze balans.

Na films zoals Ghostbusters (2016), What Men Want (2019), en The Hustle (2019) leek er bij Amerikaanse productiehuizen sprake te zijn van een zekere vraatzucht voor de zoveelste remake met een volledig vrouwelijke cast. In tegenstelling tot deze namaakfilms, waar het ‘emancipatoire’ karakter ervan toch vooral beperkt blijft bij het feit dat vrouwen de kans krijgen eindelijk eens vieze poep-en-piesgrapjes te maken, weet Yellowjackets wél iets fundamenteels te raken door de genderdynamiek te veranderen.

De genderswap in Yellowjackets is dan ook geen gratuite gimmick, maar een serieuze zoektocht naar de wrede lessen die vrouwen leren in hun meisjesjaren, en hoe die later in het leven nog kunnen doorwerken.