Om van de zondag, de laatste dag van de verkiezingen voor het Europees Parlement, geen rusteloze dag van hangen en wachten te maken tot eindelijk na elven ’s avonds de eerste uitslagen binnen zouden komen, besloot ik de plantenbak in mijn huiskamer met daarin inmiddels vijf bananenplanten te gaan verpotten. Had ik niet moeten doen op die verkiezingsdag. De vergelijkingen tussen die bananenplanten en Europa bleven maar in mijn hoofd oppoppen.
De ontelbaar vele wortels van die vijf planten, die vooral verschilden in lengte en dikte, waren ongelooflijk met elkaar verstrengeld, tot heel diep in de grond. Als die wortels eerder meer ruimte hadden gekregen zonder ze van elkaar los te hoeven hakken en wrikken, had Europa nog meer kunnen groeien en bloeien. Onder de aarde ontdekte ik bovendien ook nieuwe loten, die ook alle lid wilden worden en poogden het licht te bereiken. Hoewel ik aanvankelijk anders van plan was, staan de bananenplanten daarom nu weer allemaal bij elkaar gegroepeerd in de kamer, wel met meer eigen ruimte om te groeien.
Eigenheid en toch veel overeenkomsten, dat lieten ook de uitslagen van de parlementsverkiezingen in de lidstaten zien. Samen laten ze een versnipperd politiek landschap achter in het Europese Parlement, iets dat wij in Nederland in de binnenlandse politiek al langer kennen. In het Europese Parlement zorgt dit ervoor dat de christendemocraten en sociaaldemocraten samen niet langer de meerderheid hebben zoals ze tot nu toe gewend waren geweest.
Voor de democratie en het debat over hoe en wat nu verder binnen de EU kan het goed zijn dat dit ‘klassieke’ machtsblok nu politieke steun moet gaan zoeken bij andere partijen. Daarbij zal de voorkeur vooral uitgaan naar de groenen en de liberalen. Maar dan moeten er in Brussel geen knellende ‘regeerakkoorden’ komen, want dan valt dat zelf kunnen ademen binnen de kortste keren weer vies tegen. Ook binnen de EU zelf, het Parlement, de Raad en de Commissie, moet er vrijelijk geademd en gedacht kunnen blijven worden.
De opkomst bij deze EU-verkiezingen was opvallend hoger dan voorheen. Dat klinkt goed, voor de EU, voor het draagvlak. Het laat zien dat de kiezers zich realiseren hoezeer de wortels van de Europese landen met elkaar verstrengeld zijn. Of is die conclusie niet terecht, als ook de conclusie kan worden getrokken dat er in de meeste landen toch vooral met het oog op de binnenlandse politiek is gestemd? Was de opkomst in Frankrijk hoog om af te rekenen met het beleid van president Emmanuel Macron? En in Italië om steun te betuigen aan de nationalistische regeringspartij Lega van Matteo Salvini?
Maar ook dat kun je dan toch weer zien als een oordeel over Europa. Via de Raad van Europese ministers, waarin dus elk land op regeringsniveau is vertegenwoordigd, komt die binnenlandse stem immers ook tot uitdrukking. Het zou toch raar zijn als de Italianen voor de nationalistische Salvini zijn in eigen land maar in Europa niet op zijn partij stemmen, te meer omdat juist Lega zulke uitgesproken ideeën heeft over Europa. Andersom spelen bij binnenlandse verkiezingen, zelfs meer en meer, de ideeën van een politieke partij over de EU toch ook een rol. Weer die wortels dus.
Wat niet wil zeggen dat je de uitslag van de EU-verkiezingen één-op-één kunt vertalen naar de binnenlandse politieke verhoudingen. Dat in Nederland de pvda de grootste winnaar is geworden, lag niet voor de hand als je slechts kijkt naar wat er politiek inhoudelijk binnenlands gebeurt. Het succes heeft vooral te maken met wat inmiddels het Timmermans-effect heet. De bekendheid van lijsttrekker Frans Timmermans als voormalig binnenlands politicus en nu als EU-commissaris speelt daarin een rol. Maar ook het gedrag van binnenlandse concurrenten.
vvd en Forum voor Democratie dachten te strijden om het been, maar wekten daarbij – vooral met hun onderlinge televisiedebat – ergernis op bij derden. Die waren daardoor des te gemotiveerder te gaan stemmen en dat dan vooral ook strategisch te doen. Bekendheid bij een groter publiek is dan een pre. Dat woord wortels durf ik al bijna niet meer te noemen. Maar rondom zijn woonplaats Heerlen kreeg Timmermans helemaal veel stemmen. Daar is hij een van ons.
Vervolgens was er de SP die meende met het Brusselmans-filmpje zichzelf in de kijker te spelen. Maar met de manier waarop Timmermans als Brusselse veelvraat werd weggezet, wekte de partij zo veel tegenzin op dat ze uiteindelijk eindigde met nul zetels in Brussel. Het filmpje vergrootte Timmermans’ bekendheid juist. Brusselmans kan zijn geuzennaam worden. Het bevuilen van andermans, maar toch eigen linkse nest was een slecht idee. Binnen de SP is dat inmiddels al niet zonder gevolgen gebleven: partijvoorzitter Ron Meyer treedt eind dit jaar af.
Wat de EU na deze verkiezingen laat zien, lijkt niet op vijf aparte potten met daarin de opgesplitste bananenplanten. Een versplinterd parlement, dat wel, maar daardoor meer ruimte voor echt debat over de toekomst van Europa.
Dit Europa lijkt eerder op dat Amerikaanse toetje, Banana split. De banaan is weliswaar doormidden gespleten, maar die vruchtdelen vormen samen met verschillende soorten ijs, slagroom, chocolade- en aardbeiensaus, nootjes en kersen een gerecht waarin al die verschillende smaken samen meer zijn dan die van de delen, maar wél het lekkerst als je ze niet tot één puree maakt. Heeft dat verpotten van die bananenplanten me toch geholpen.