Toen zondag aan het begin van de avond duidelijk werd dat de links-liberale Emmanuel Macron en de rechts-nationalistische Marine Le Pen doorgaan naar de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen zijn er in Brussel en in Den Haag heel diepe zuchten geslaakt. Tot het laatst was er toch de angst dat de voormalige communist Jean-Luc Mélenchon samen met Le Pen de eerste ronde zou winnen. Dan was in Brussel blinde paniek uitgebroken. En ook in Den Haag waren velen dan radeloos geweest.
Met Franse, binnenlandse politieke aangelegenheden heeft men zich in deze tussenfase vanuit de Europese Unie of het buitenland eigenlijk niet te bemoeien. Maar de opluchting in Brussel was zo groot dat de voorzitter van de Europese Commissie, Jean-Claude Juncker, Macron feliciteerde met zijn overwinning in de eerste ronde. Omdat als niet Macron maar Mélenchon met Le Pen op 7 mei op het stembiljet zou hebben gestaan voor de definitieve stemronde de Europese Unie al zo ongeveer van het randje van de afgrond naar beneden aan het tuimelen zou zijn. Want Le Pen noch Mélenchon draagt de EU een warm hart toe.
Na de Brexit was er dan waarschijnlijk ook een Frexit gekomen, deze keer nota bene het vertrek van een land dat aan de wieg van de Europese Unie heeft gestaan. Bovendien was de voorloper van de Unie, de kort na de Tweede Wereldoorlog opgerichte Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, nu juist bedoeld om nieuwe oorlogen in Europa te voorkomen, oorlogen waarbij in het verleden vooral Duitsland en Frankrijk, ook wel elkaars erfvijanden genoemd, betrokken waren. Met een Frexit zou daarmee ook het oorspronkelijke doel van de Europese gemeenschap zijn weggevallen.
Het is niet voor niks dat toen commissievoorzitter Juncker begin maart vijf scenario’s voor de toekomst van de EU presenteerde een zesde scenario – het opheffen van de EU – daar niet bij zat. Al zal behalve deze voorgeschiedenis en het geloof in het bestaansrecht van een Europese samenwerking ook wel sprake zijn geweest van een zekere mate van ‘eigenbelang’, voorstellen jezelf op te heffen is weinigen gegeven.
Toch zijn er in Brussel en Den Haag – heel zacht weliswaar – stemmen te horen die een Frexit, en dientengevolge de grote kladderadatsch van de EU, een mooie aanleiding hadden gevonden om te doen wat volgens hen het beste is, maar wat Juncker niet durfde op te schrijven: met een aantal noordelijke Europese landen een nieuwe gemeenschap vormen. Een nieuwe Unie van landen die openstaan voor samenwerking, de overdracht van bevoegdheden aan een ander ‘Brussel’, open grenzen, een strenge aanpak van overheidstekorten, verhoging van de pensioenleeftijd, een klein ambtenarenapparaat en de democratische rechtsstaat. Om maar eens een paar onderwerpen te noemen waarover landen van de huidige EU het al jaren niet eens zijn. Vandaar ook die vijf andere scenario’s, van Juncker, voor de toekomst van de Unie, zoals een EU van verschillende snelheden, een Unie die zich alleen nog concentreert op de interne markt, maar ook een federale unie waarin juist meer bevoegdheden worden overgedragen.
De kans dat het grote ineenstorten er komt als gevolg van een Frexit is echter veel kleiner geworden na de winst van de partijloze Macron. De verslagen kandidaten van de Republikeinen, François Fillon, en de Parti Socialiste, Benoît Hamon, schaarden zich zondagavond al direct achter hem.
Toch is de kou niet uit de lucht. De lentekou van deze laatste week van voorjaarsmaand april past goed bij de uitslag van de Franse verkiezingen, evenals bij de Nederlandse verkiezingen van een dikke maand geleden. De extreem-rechtse partijen mogen in beide landen tot nu toe niet hebben gewonnen, net als Geert Wilders met zijn pvv is Marine Le Pen van het Front National wel tweede geworden. Pas op 7 mei wordt echt duidelijk of Macron haar heeft verslagen en de nieuwe president wordt.
De Fransen gaan bovendien later dit voorjaar naar de stembus voor de parlementsverkiezingen. De vraag is hoe groot het Front National in het parlement wordt. De Fransen hebben bij deze presidentsverkiezingen in ieder geval de twee partijen die traditioneel de macht verdeelden, de Republikeinen en de PS, buitenspel gezet. Macron moet nog maar zien of hij voldoende kandidaten kan vinden voor zijn nieuwe beweging En Marche! En die dan ook nog in het Franse parlement verkozen zien te krijgen.
Bovendien, ook als Macron en zijn En Marche! winnen, moet er – net als hier in Nederland als het gaat om de pvv-kiezers – oog zijn voor de onvrede die leeft bij de stemmers op Le Pen en haar Front National. De vele reportages vanuit Frankrijk rondom deze presidentsverkiezingen lieten zien hoe schrijnend groot het verschil is tussen mensen die in de huidige samenleving kansen en zekerheden hebben en een grote groep die die kansen niet heeft en in onzekerheid leeft. De romantiek die veel Nederlanders het Franse platteland toedichten is in werkelijkheid ver te zoeken. De leegloop, het verval, de armoede en de werkloosheid op dat Franse platteland, als zichtbare symbolen van die onzekerheid, kunnen niet worden genegeerd.
Als volgende week in Den Haag de coalitiebesprekingen tussen vvd, cda, d66 en GroenLinks worden hervat, moet hoog op de agenda staan hoe grote groepen mensen meer zekerheid kan worden geboden. De onderhandelaars zouden als schrikbeeld dat Franse platteland voor ogen moeten houden. Daar kan een hele samenleving aan kapotgaan.