De interessantste en meest lucratieve prijs ter wereld is er een waarvan u nooit heeft gehoord. Een prijs bovendien die precies is bedoeld voor situaties als die waar het belangrijkste land ter wereld zich nu in bevindt. De Nobelprijs levert de winnaar een dikke miljoen euro op – niet verkeerd, maar de Mo Ibrahim-prijs betaalt vijf miljoen dollar in één keer, plus een pensioen van tweehonderdduizend per jaar. De Soedanese telecommiljardair die de naam aan de prijs gaf, wilde er democratie en goed bestuur mee stimuleren. Om te winnen moet iemand niet alleen zijn of haar land goed en eerlijk hebben bestuurd, maar ook de macht weer gracieus uit handen hebben gegeven. Dat laatste is in democratieën over de hele wereld een struikelblok – inclusief Afrika, waar de Ibrahim-prijs zich toe beperkt. Hij werd in de afgelopen vijf jaar slechts één keer uitgereikt.
Het is een treurige vaststelling dat het anno 2020 een goed idee lijkt om de Ibrahim-prijs naar meer continenten te brengen (al zou het prijsbedrag nog niet een deuk slaan in de financiële problemen die Trump te wachten staan). In de Verenigde Staten is in de afgelopen weken, en met name dagen, vaak geschreven dat het land ‘onbekend terrein’ betreedt. Maar dat is helemaal niet zo. Tientallen landen hebben ervaring met leiders die een verkiezingsuitslag niet willen erkennen – Ecuador, Zimbabwe, Belarus, om er een paar te noemen.
In de VS is niet zozeer sprake van een systeem dat kapot gaat, als wel van een systeem dat zijn zwakke plekken en perverse prikkels blootgeeft. Trump etaleert simpelweg de waarschijnlijk bizarste eigenschap die hij in de afgelopen jaren heeft laten zien: de voortdurende, constante, eindeloze aaneenrijging van impulsen die puur ‘in het moment’ zijn. Hij grijpt de mogelijkheden aan die het Amerikaanse systeem biedt om via de rechter te proberen zijn presidentschap te redden. Voor wie daar zenuwachtig van wordt: de kansen op succes zijn miniem. Bij elke stemmentelling in het hele land waren drommen Republikeinse waarnemers aanwezig, en na een week razend zoeken is er niet één serieus geval van kiesfraude gevonden. En hertellingen gaan de marges waarmee Biden vóór staat niet bedreigen.
Dat Republikeinse parlementsleden Trump niet afvallen, komt doordat hij ze kan breken bij hun volgende verkiezing, ongeacht wat er nu gebeurt. En de Republikeinse Senaatsleider Mitch McConnell, het glibberigste swamp thing dat op het Capitool rondloopt, geeft Trump ruim baan omdat hij gefocust is op één ding: de Senaatsverkiezingen in Georgia op 5 januari, die gaan uitmaken welke partij de meerderheid in de Senaat krijgt. Trumps woeste uithalen zwepen de Republikeinse basis op, en ertegen ingaan zou de campagne in Georgia in chaos storten. De schade voor de Amerikaanse democratie is irrelevant.
Evengoed onderstreept het schandalige optreden van Trump en de Republikeinse Partij een vraag die de afgelopen verkiezingen opwierpen: zijn de VS een neergaande macht waar het kernvraagstuk is hoe de krimpende pot wordt verdeeld? Trumps retoriek is Amerika ‘groot’ te maken voor iedereen, maar zijn boodschap is dat hij knokt voor wie hem steunt – in de wereld, en in eigen land. Dat was de kern van zijn rally’s: dat hij ervoor zou zorgen dat zijn achterban niet hoefde in te leveren. Het is ook de kern van ‘America First’: een einde aan het geloof dat de koek groter kan worden gemaakt voor iedereen.
De Republikeinse Partij gedraagt zich ook zo door mee te gaan met Trumps windmolengevecht. Trumps ondergraven van de legitimiteit van Amerikaanse verkiezingen begon al maanden geleden, en het werkt: het vertrouwen onder Republikeinse stemmers in het Amerikaanse verkiezingssysteem is binnen enkele maanden van zo’n tachtig procent gedaald richting de dertig. De effecten daarvan op de opkomst van Republikeinse stemmers bij toekomstige verkiezingen zijn ‘onhelder’, zei een Republikeins staflid eufemistisch in The Washington Post. Hij bedoelt: het lijkt een rampzalige tactiek voor de lange termijn. Ook de Republikeinen gedragen zich daarom puur in het moment. Slechts enkelen spreken hun zorgen uit. ‘Trump heeft van de Republikeinen zo’n giftig merk gemaakt dat veel millennials nooit meer op ze zullen stemmen’, zei een Republikeinse verkiezingsstrateeg eerder dit jaar tegen me. Je hoopt het vurig.