In het algemeen is het handig een Marokkaan bij je te hebben als je in Marokko iets wilt kopen – en daarvoor moet afdingen – omdat de kans dan kleiner is dat je wordt afgezet. In Marrakesj zijn inmiddels bijna alle taxichauffeurs corrupt. Ze weigeren de meter nog aan te zetten en vragen drie tot acht keer de officiële prijs. Hier is het niet handig een Marokkaan bij je te hebben, want dan neemt die taxichauffeur je niet eens meer mee. Vooral op het vliegveld van Marrakesj begint het uit de hand te lopen. Marokkanen klagen erover dat ze daar geen taxi meer kunnen krijgen.
Marokkanen hebben het in Marrakesj sowieso moeilijk. Door het grote aantal toeristen, de toestroom van buitenlanders die zich er vestigen, zijn de huur- en huizenprijzen in populaire wijken als Gueliz en Hivernage aanzienlijk gestegen. Winkels in die wijken bieden hun waren nu te koop aan in euro’s, en de prijzen zijn van Europees niveau. Marokkanen worden naar de buitenwijken gedrongen.
Wat voelt de Marokkaan die geen taxi kan krijgen – omdat hij Marokkaan is en geen Europeaan? Die naar een buitenwijk van Marrakesj moet verhuizen? Er zijn meer voorbeelden. Hotels verhuren hun kamers liever aan buitenlanders. Huiseigenaren zoeken voor hun leegstaande appartementen bij voorkeur – of zelfs exclusief – Europese expats. Ze schamen zich er niet voor dat ook hardop te zeggen tegen de Marokkaan die zich als kandidaat-huurder aandient. Het is niet altijd omdat buitenlanders meer zouden betalen. Ze zouden ook netter zijn, en betrouwbaarder, op tijd betalen. Met buitenlanders heb je, vindt de Marokkaan, minder problemen.
Ook op de werkvloer heeft de Europeaan een streepje voor. Vaak krijgt hij beter betaald dan zijn even competente Marokkaanse collega, en hij komt gemakkelijker voor een verantwoordelijke post in aanmerking. Kortom, het krediet dat buitenlanders in Marokko krijgen, is groot. De Marokkaan devalueert zichzelf, tegen gunste van de nsrani (letterlijk de christen, in het algemeen de buitenlander).
Ik benadruk: we hebben het hier over de blanke buitenlander. De sub-Saharaan afkomstig uit Mali, Nigeria, Congo, Ivoorkust wordt met de nek aangekeken. Marokkanen houden niet van zwart. Zwarten zijn voor veel Marokkanen ‘apen’. De negroïde Marokkaan uit bijvoorbeeld de Souss (streek bij Agadir) staat aanzienlijk lager op de sociale ladder dan de blanke Fassi (inwoner van Fes). Riffijnen, heb ik in Nederland vaak gemerkt, spotten ook graag met Soussi’s.
Er is een boek dat heet Victime des autres, bourreau de soi-même, dat geschreven is door de Canadese psycholoog Guy Corneau, in het Franse taalgebied wel bekend. Ik vind die titel veelzeggend. Wie het slachtoffer van anderen is (geweest), wordt zijn eigen beul. Anders gezegd: wie mishandeld is, gaat zélf ook mishandelen (zichzelf en/of anderen). Denk aan het kind dat graag pest, dat zelf ook gepest moet zijn. De titel van dit boek schoot me te binnen in verband met dat Marokkaanse racisme.
Dat is een zwaar woord, racisme, dat weet ik wel, maar ik weet even niks beters, en ik bedoel het niet veroordelend – eerder beschrijvend. Feit is dat Nederlandse Marokkanen zich ook altijd erg gevoelig hebben getoond – en nog tonen – voor discriminatie. In de klas heb ik het vaak meegemaakt: omdat ik iets zei of deed was ik een ‘racist’, en die beschuldiging kwam dan van een Marokkaanse leerling die vaak nog niet eens een half jaar in Nederland woonde.
Is de Marokkaan een gepest of zelfs mishandeld kind? Hij is 44 jaar gekoloniseerd geweest, dus al die tijd tweederangs burger. Heeft hij daar een ‘minderwaardigheidscomplex’ aan overgehouden? Dat is de oude theorie, waarin moderne psychologen en sociologen niet meer allemaal geloven. Inmiddels doen nieuwe theorieën de ronde, zoals deze: dat de moderne Marokkaan, doordat hij in contact is met andere culturen, in een identiteitscrisis zou verkeren. Bij zo’n crisis hoort het ofwel devalueren of juist op een voetstuk zetten van de ander. De islamist kiest radicaal voor de eerste variant, zij die de moderniteit omhelzen, schatten de Europeaan hoger in dan zichzelf. Dit is een normaal proces, zeggen psychologen, dat tijd kost. Het maakt allemaal deel uit van de ‘positieve narcistische zoektocht’ naar de eigen identiteit.
Zelf denk ik eigenlijk dat de Marokkaan nog altijd niet goed weet hoe hij zijn relaties met anderen anders kan definiëren dan in termen van macht. Van oudsher is er respect voor de ander als die heel rijk is, of in staat is schade toe te brengen. Waarden als eerlijkheid, integriteit, deden er minder toe. Dát is nu bezig te veranderen.