Aan Internationale Vrouwendag wordt ook in Marokko aandacht besteed, in ieder geval door de media. Aanleiding eens stil te staan bij de machtsbalans tussen man en vrouw.
Het is gemakkelijk om te zeggen dat de vrouw in Marokko nog altijd wordt onderdrukt, en men heeft dan niet eens ongelijk. Het is wel de vraag of ‘onderdrukt’ het juiste woord is. Het veronderstelt een onderdrukker, terwijl een vrouw haar man niet onmiddellijk als zodanig ziet als die tegen haar zegt dat ze het huishouden moet doen en voor de kinderen moet zorgen. De meeste vrouwen vinden dat normaal. Je zou kunnen zeggen dat de sterk patriarchale cultuur hier als onderdrukker fungeert – zo komt dat althans op mij, als Nederlander, over. Maar ook op Marokkaansen?
Aan de man de taak om geld in het laatje te brengen, huis en kinderen zijn het domein van de vrouw. Is dat onderdrukking? Als je buitenshuis werken als een begerenswaardig iets ziet wel. En ik zie dat zo. Maar ik denk dat veel Marokkaanse vrouwen helemaal niet ontevreden zijn met deze taakverdeling. Maar dat is misschien ook omdat ze niet beter weten.
De man heeft een veel grotere bewegingsvrijheid, de buitenwereld is zijn domein. Daar hoort ook een grote verantwoordelijkheid bij: zijn gezin in leven zien te houden. De verantwoordelijkheid van de vrouw is beperkter, van oudsher vooral: kinderen baren. Haar taken liggen binnenshuis, ze hoeft er niet voor naar buiten.
Vrouwen worden grote beperkingen opgelegd die voor mannen niet gelden. Zij mag de deur niet alleen uit, geen alcohol drinken, niet roken. Mannen kunnen dat allemaal wel. Een man zal zijn eigen vrouw nooit meenemen naar de bar die hij zo graag bezoekt, want dat is voor haar geen geschikte omgeving. Hij zou haar als een hoer tentoonstellen aan de begerige blikken van andere mannen. Het zou zijn alsof hij zijn vrouw niet respecteert.
Het is allemaal wel verklaarbaar. Eer, de eer van de man, is een belangrijk begrip in Marokko. Alles draait erom. Een man moet zich eervol gedragen, en een vrouw moet ervoor waken dat ze haar man te schande maakt. Haar gedrag slaat terug op hem. Als zij bijvoorbeeld vreemdgaat betekent dat dat hij haar niet onder controle heeft. Hij laat met zich sollen. Hij is een doetje. Een dergelijke reputatie is dodelijk in een land waar iedereen zijn uiterste best doet ‘groot’ te blijven in de ogen van anderen. Men telt dan niet meer mee.
In Nederland lachen we om een primitief begrip als eer, voor status daarentegen zijn we erg gevoelig. De verschillen zijn misschien minder groot dan je op het eerste gezicht zou denken.
Vrouwen zijn in Marokko niet helemaal machteloos. Maar zij moeten het meer van manipulatie hebben – dat is althans mijn indruk. Stel dat een vrouw wat meer bewegingsvrijheid wil, bijvoorbeeld zelf boodschappen wil doen, niet de hele dag in huis opgesloten wil zitten – voor de duidelijkheid hou ik het simpel. Zij vraagt haar man of hij daarmee akkoord gaat. Hij zegt nee. Daar hoeft ze zich dan niet bij neer te leggen. Ze kan haar taken verwaarlozen. Het huis niet meer schoon houden. Niet meer koken. Weigeren nog met hem naar bed te gaan. Dat zal haar in de regel op een pak slaag komen te staan, maar de kans is groot dat de aanhouder wint, mits wat ze verlangt niet al te onredelijk is.
Er zijn mannen die hun vrouwen te vaak slaan. Ook in zo’n geval is de vrouw niet helemaal machteloos. Zij weet dat eer belangrijk is voor hem. Hij moet de schijn ophouden dat hij haar onder controle heeft. Dat valt te saboteren. Door naar haar ouders te vluchten en hem te laten bedelen of ze toch alsjeblieft terugkomt. Harder nog is het conflict in de openbaarheid brengen, door bijvoorbeeld de buren erbij te betrekken. Daar zal haar man zich bepaald onprettig bij voelen.
In mijn ogen blijven het kruimels. Door sabotage en manipulatie kunnen Marokkaanse vrouwen een klein beetje macht vergaren. Het staat allemaal nog ver af van het idee dat man en vrouw gelijk zijn, even grote kansen hebben om zich te ontplooien en evenveel recht hebben op werk. Dat idee van ‘recht op werk’ is trouwens erg westers. Voor de man is werk een plicht, en de vrouw heeft haar taken binnenshuis. Een begrip als ‘recht op werk’ krijgt pas betekenis als overleven niet meer de eerste prioriteit is.
Natuurlijk, Marokko verandert. In de steden is een kwart van de werknemers inmiddels vrouw. Maar voor de meeste Marokkanen is overleven de eerste prioriteit. Armoede houdt vrouwen gevangen in hun rol.