Volgens James Bamford, in The New York Review of Books (15 augustus 2013), steeg de verkoop van 1984 via Amazon.com in een enkele dag met 6021 procent. Bamford stelt dat de hernieuwde belangstelling voor Orwells klassieker een direct gevolg is van de gelekte nsa-documenten die in dezelfde periode voor het eerst in The Guardian en The Washington Post verschenen.
Begin dit jaar tekende het Amerikaanse ministerie van Justitie hoger beroep aan tegen een vonnis over een observatieprogramma van de nsa. De rechter oordeelde dat het ‘arbitrair’ verzamelen van data van ‘bijna elke burger’ een ongeoorloofde inbreuk op de privacy vormt. Het programma dient om terrorisme te voorkomen maar de rechter vindt dat ‘de staat geen geslaagd voorbeeld’ heeft kunnen noemen (bron: de Volkskrant, 4 januari 2014). Het is de vraag in hoeverre het Amerikaanse rechtssysteem in staat is om vrij van politieke druk dit oordeel ook in hoger beroep te bevestigen.
De onthullingen van Edward Snowden drukken ons wederom met de neus op de feiten: internet is politiek. Het stiekem observeren van burgers op massale schaal wordt ingezet als instrument om een politieke agenda te dienen. Een realiteit die Orwell al in 1948 vanuit het domein van de literatuur met een vooruitziende blik beschreven heeft. Ook in Nederland zijn we ons in toenemende mate bewust van prangende kwesties rondom internet, ‘big data’, privacy, macht en verschillende stakeholders. Afgelopen oktober meldde de nos: ‘Bedrijven huiverig voor cloud VS’. Als gevolg van de nsa-onthullingen eisen bedrijven steeds vaker dat hun data niet bij Amerikaanse clouddiensten worden opgeslagen. Maar zijn Europese clouddiensten ook daadwerkelijk ‘veiliger’ dan die in de Verenigde Staten?
De complexe relatie tussen internet en politiek, en actuele vraagstukken over de cloud staan centraal in deze bijlage van De Groene, die door het Cobra Museum voor Moderne Kunst is geïnitieerd. De aanleiding is de toekenning van de Cobra Kunstprijs Amstelveen aan het ontwerpcollectief Metahaven. De Cobra Kunstprijs wordt sinds 2005 tweejaarlijks uitgereikt aan een in Nederland woonachtige kunstenaar die vernieuwend werk maakt dat van engagement getuigt.
Metahaven, in 2007 opgericht door Daniel van der Velden en Vinca Kruk, is een in Amsterdam gevestigd ontwerpcollectief dat op het snijvlak tussen politiek en esthetiek opereert. In hun werk, zowel vrij als in opdracht, behandelt Metahaven actuele politieke en sociale kwesties door de inzet van ‘door onderzoek gedreven design’ en ‘door design gedreven onderzoek’. Recente projecten zijn Black Transparency, Nomadic Chess en Facestate. Tevens ontwierp Metahaven producten voor WikiLeaks. Solo- en groepstentoonstellingen vonden onder meer plaats bij MoMA PS1, Bureau Europa en de Gwangju Design Biennale. Werk van Metahaven werd gepubliceerd en besproken in diverse nationale en internationale toonaangevende media, waaronder The New York Times en Dazed Confused. Begin dit jaar verschijnt van Metahaven het boek Black Transparency: The Right to Know in the Age of Mass Surveillance.
Bij de diverse opdrachten en projecten van Metahaven staat engagement met de hedendaagse internetcultuur centraal. Het ontwerpcollectief, dat de slogan ‘het persoonlijke is geopolitiek’ hanteert, is bij uitstek een voorbeeld van een kunstpraktijk waar de grenzen van disciplines worden geslecht, kruisbestuivingen worden nagestreefd en het kunstenaarschap vanuit utopische overwegingen kritisch wordt ingezet in de samenleving.
De noodzaak van een brede discussie over internet en politiek wordt steeds urgenter voelbaar in verschillende domeinen van de samenleving, van de politiek tot het recht, de kunst en cultuur en de privé-sfeer van burgers. De Groene heeft in de afgelopen jaren deze discussie kritisch gevolgd en gevoed. De redactie heeft in samenwerking met Metahaven deze special samengesteld, die door de studio van beelden en illustraties is voorzien.
Katja Weitering is artistiek directeur van het Cobra Museum voor Moderne Kunst