De directe aanleiding vormt een recent voorstel van het Wereldmuseum om op informele wijze de eigen islamitische collectie aan SIKC te verkopen. Het Wereldmuseum wilde die deelcollectie van zo’n 2300 stukken aan SIKC overdoen in ruil voor de veertienduizend euro die nog op de rekening van SIKC staat. Deze deelcollectie, die volgens het Wereldmuseum zelf ‘enkele tonnen’ waard is, is eigendom van de gemeente Rotterdam. Alle ontzamelvoorstellen moeten, via een toetsingscommissie, aan b. en w. van Rotterdam worden voorgelegd. Of dit bij het recente voorstel is gebeurd, is onduidelijk. Directeur Bremer wil ‘De Groene Amsterdammer niet meer te woord staan’, herhaalde hij afgelopen weekend. De gemeente wil de reeds voorgelegde ontzamelvoorstellen nog niet openbaar maken.
SIKC heeft Bremers aanbod afgeslagen omdat ‘deze collectie reeds publiek bezit is en er naar onze mening niet opnieuw met publieke middelen voor hoeft te worden betaald’, aldus een brief die dit weekend is verzonden aan het Wereldmuseum.
In het SIKC-bestuur zitten Ariëtte Kasbergen, Hein Reedijk, voorganger van Bremer als directeur van het Wereldmuseum, en Charlotte Huijgens, voormalig conservator van het islamitisch cultuurgebied. SIKC is in 1992 opgericht met als doel de kennis over de islamitische cultuur te vergroten, onder meer door het aanleggen van een collectie. De stichting zou bij de verzelfstandiging van het Wereldmuseum in 2006 al worden opgeheven waarbij de collectie aan het museum zou worden geschonken, vertelt Ariëtte Kasbergen, maar directeur Bremer van het Wereldmuseum heeft dat nooit geëffectueerd. Kasbergen was tot 2006 adjunct-directeur van het Wereldmuseum en maakte kort voor haar vertrek zelf de papieren voor de opheffing klaar. Vorig jaar bleek, tot ieders verrassing, dat de stichting nog bestond: het Wereldmuseum vroeg om de bankrekening van SIKC op te heffen. In ruil voor het saldo mocht SIKC de deelcollectie islamitisch cultuurgebied van het Wereldmuseum dan overnemen, blijkt uit een mail van 15 april 2014 van A. Keizer, de financiële man van het Wereldmuseum.
Als reactie heeft SIKC afgelopen vrijdag besloten haar eigen collectie van zo’n 190 stukken over te doen aan het Volkenkundig Museum in Leiden, tegenwoordig Nationaal Museum voor Wereldculturen. SIKC ‘wil niet de kans lopen dat we in een onzorgvuldig ontzamelbeleid terechtkomen’, aldus Kasbergen. Ook het banksaldo wordt aan Leiden geschonken. Daarna wordt de stichting definitief opgeheven. In de brief aan Bremer adviseert SIKC om ook de eigen islamitische collectie van het Wereldmuseum in zijn geheel aan Leiden te schenken omdat die daar ‘beter op zijn plaats is’.
SIKC heeft vooraf het Leidse museum geraadpleegd over het aanbod van het Wereldmuseum en gevraagd of het eventueel belangstelling had voor de aangeboden objecten. Leiden liet echter weten dat het Rotterdamse voorstel in haar optiek ‘stuit op ethische en juridische bezwaren’ en dat aangeboden objecten op deze basis dus niet zouden worden geaccepteerd. Volgens Leiden ‘strookt het voorstel niet met de regels rond zorgvuldig ontzamelen zoals verwoord in de LAMO-richtlijn’. Opnieuw betalen voor reeds publiek gefinancierd bezit vindt ook het Leidse museum niet juist. Bovendien vraagt het zich af of het Mondriaan Fonds en de Rembrandt Vereniging, die hebben meebetaald aan de opbouw van de collectie, hiermee akkoord zouden gaan. Directeur Stijn Schoonderwoerd: ‘Het klonk ons allemaal wat te lichtvoetig in de oren. Ontzamelen kun je niet lichtvoetig doen. Het banksaldo van SIKC is bedoeld om de rijkscollectie te versterken, niet om onderdeel te zijn van een wat onduidelijk ruilproces van het Wereldmuseum.’
Het Wereldmuseum heeft de laatste jaren de koers verlegd naar een ‘Aziatisch kunstmuseum’ en wil objecten uit andere deelgebieden grotendeels afstoten. De laatste expositie Future Pass 3.0 toonde (en verkocht) moderne werken van twee Chinese kunstenaars en een Belg. Alle drie die kunstenaars blijken overigens exclusief verbonden aan één galerie: Robinsons Art Gallery in Knokke.
De Aziatische objecten die momenteel nog zichtbaar zijn in het Wereldmuseum blijken voor het overgrote deel niet afkomstig uit de museumcollectie zelf maar zijn bruikleen van de Stichting Bodhimanda, een stichting ter bevordering van het boeddhisme. Voorzitter Imrat Verhoeven schat dat 75 à tachtig procent van de getoonde collectie eigendom van zijn stichting is.
Via de Stichting Vrienden van het Wereldmuseum zijn de laatste jaren al tal van islamitische kunstvoorwerpen verkocht. De catalogus van veilinghuis Christie’s van augustus 2012 vermeldt twaalf werken van moderne islamitische schilders, onder wie de gerenommeerde Iraanse schilder Charles Hossein Zenderoudi. De totale waarde van de werken werd geraamd op 70.000 tot 120.000 euro. Al eerder berichtte De Groene Amsterdammer dat onduidelijk is waar de opbrengsten van deze verkopen zijn beland.
Directeur Bremer is in augustus 2011 uit het overleg gestapt van de Stichting Volkenkundige Collecties Nederland (SVCN), een samenwerkingsverband van volkenkundige musea. Ook aan de daarbij behorende Ethische Commissie werkt het Wereldmuseum niet langer mee. De SVCN zegt het vertrek ‘te betreuren en hoopt dat het van tijdelijke aard is’. De Rotterdamse Partij voor de Dieren heeft raadsvragen gesteld over de verwikkelingen bij het Wereldmuseum.
Beeld: Depotstukken die het Wereldmuseum wil verkopen (Wereldmuseum Rotterdam).