Vanuit het gezichtspunt van Matteo Salvini, de minister van Binnenlandse Zaken die het politieke gezicht van Italië sinds drie maanden helemaal in z’n eentje bepaalt, is de actie geslaagd. Pas na tien dagen mochten de resterende 137 voornamelijk Eritrese asielzoekers in de nacht van zaterdag op zondag voet aan wal zetten op Sicilië. Het Italiaanse kustwachtschip Diciotti, dat de aanvankelijk 190 vluchtelingen buiten de territoriale wateren voor de kust van Malta uit een lekke schuit op zee had gevist, had eerst etmalen moeten dwalen over de Middellandse Zee, overal ongewenst, om uiteindelijk met lange tanden aan te mogen meren in de Siciliaanse haven van Catania. Maar niemand mocht van boord van Salvini, ook niet de 43 leden van de Italiaanse bemanning. Alleen de allerergste gevallen, die meteen door moesten naar het ziekenhuis.
Vijf dagen lang heeft het Italiaanse schip in de brandende Siciliaanse zon gelegen voor het oog van de hele wereld. Of vooral voor het oog van Europa, want daar ging het Salvini om. Hier Europa, 177 bootvluchtelingen uit Eritrea, wat gaan we nu doen? Wie neemt een deel op? Niemand natuurlijk, dat wist de bluffcaller van de Europese politieke correctheid tot aan exact my backyard van tevoren. Ze bleven gewoon in de brandende zon aan de kade liggen, niemand uit Europa verroerde een pink en er werd ook niet veel over gerapporteerd of geschreven buiten Italië. Iedereen was druk met eigen zaken, zoals de hittegolf, het overtoerisme in grote steden, onvindbare studentenkamers en het begin van het voetbalseizoen.
Ondertussen brak de schurft uit op het Italiaanse schip in de haven van Catania, er werden gevallen van tbc en longontsteking aan boord geconstateerd, de sanitaire voorzieningen waren niet toereikend voor zoveel langdurige extra passagiers, de elf aanwezige vrouwen aan boord bleken allen zwaar getraumatiseerd vanwege de doorstane gruwelijkheden in de wachtkampen in Libië en aan boord van het expres gammele vergiet (allemaal meervoudig verkracht, zelfs nog op zee door de mensenhandelaren), maar ze mochten niet van boord van Salvini, behalve na dagen wachten drupsgewijs, de minderjarigen eerst. Pas als vanuit andere Europese landen de toegezegde verdeelsleutel zou komen voor de Eritreeërs die honderd procent zeker voor asiel in aanmerking kwamen, mocht iedereen van boord. Maar natuurlijk kwam die sleutel er niet. Hij is al jaren toegezegd en hij komt al jaren niet. Europa kijkt altijd de andere kant op als puntje bij paaltje komt, ook dat is bekend.
‘Als ik één of twee of drie of vier of vijf schepen moet tegenhouden, mij best’, aldus Salvini in een poloshirt van het Alpencorps op een van zijn dagelijkse Facebook-bulletins vanuit het vakantiechalet in de frisse Dolomieten, zo’n vijftienhonderd kilometer noordwaarts van het zinderende Sicilië. ‘Ik ga gewoon net zo lang door tot de boodschap duidelijk is. Italië is niet langer het vluchtelingenopvangkamp van Europa, blijf allemaal vooral de andere kant op kijken, maar hier wordt niet meer aangemeerd.’
De maanden juli en augustus bij elkaar opgeteld zit de kersverse minister Salvini inmiddels wel al aan die vier, vijf schepen. Weggepest, naar andere kusten van andere landen gestuurd, dagenlang laten ronddobberen in de brandende zon op de Middellandse Zee, in beslag genomen. De ngo-boten Aquarius, Lifeline, Seefuchs en Seawatch liggen allemaal vast, de meeste in de haven van Malta. Bij bijna allemaal bleken de papieren niet te kloppen, de nationaliteit, de vlag, de missie. Nooit eerder onderzocht, maar nu door Salvini’s optreden ineens wel. Ze zijn woedend.
‘Ik constateer dat de ngo-boten in slechts twee maanden tijd begrepen lijken te hebben dat ze niets meer te zoeken hebben op de Middellandse Zee’, aldus Salvini. ‘En dat dit jaar tachtigduizend minder bootvluchtelingen in Italië aan wal zijn gekomen in verhouding tot vorig jaar, maar dat is voor mij nog altijd niet genoeg. Ik wil naar de nul illegale bootvluchtelingen. Mijn ideaal is Australië en de No Way-aanpak. You will not make Italy home, als je het clandestien in een bootje probeert, net zoals de Australische No Way-regeringscampagne zegt.’
Alles wordt steeds via Facebook gecommuniceerd, op zelfgemaakte filmpjes en vanaf privélocaties. Salvini is een soort Batman, die dan weer hier, dan weer daar ineens opduikt. Niemand weet waar hij is, behalve zijn kiezers, zijn fans. Alles buiten de officiële kanalen om, alles persoonlijk. Zelfs de order om het schip van de kustwacht min of meer in quarantaine dagenlang in de haven van Catania te houden heeft hij via een telefoontje gegeven. Bij het ministerie van Binnenlandse Zaken in Rome weten ze niet meer wanneer precies.
Ook het feit dat het Openbaar Ministerie van Sicilië (Agrigento) officieel een onderzoek is gestart naar minister Salvini en de gang van zaken rond deze laatste boot is deel van de geslaagde actie, wat hem betreft. Hij is in staat van beschuldiging gesteld voor gijzeling, belemmering van persoonlijke vrijheid en misbruik van zijn functie. Zijn populariteit in Italië is gestegen naar rockster-niveau. ‘Bedankt iedereen die op dit moment #nessunotocchiSalvini! (#niemandmagaanSalvinikomen!) aan het retweeten is’, twitterde hij na de nachtelijke ontscheping van de vluchtelingen, met een knipoog-emoticonnetje erbij.
In de vroege ochtend van die zondag 26 augustus schreef hij: ‘Vrienden, vanaf gisternacht zijn we met 3 MILJOEN op mijn Facebook-pagina. Laat anderen lekker kritiek leveren en ruzie maken, wij zijn aan het werk om de problemen van Italië op te lossen. Ieder onderzoek, elke leugen, belediging of bedreiging aan mijn adres omdat ik de veiligheid, grenzen en toekomst van onze kinderen verdedig zie ik als een medaille die ik met trots draag. Bedankt. Ik hou van jullie.’
Wie zijn hele leven in het schophoekje heeft gezeten en belachelijk is gemaakt, heeft tegen de tijd dat het zijn beurt is zo’n dikke huid gekweekt dat niets hem meer kan deren. Waarom de onverstoorbare Matteo Salvini (45) zich in 1990, op zijn zeventiende, aansloot bij de altijd als een provinciale partij voor zeer simpele zielen beschouwde Lega Nord laat zich niet zomaar verklaren. Weliswaar heeft hij helemaal de ‘physique du rôle’, het Noord-Italiaanse accent en de boertig-volkse mimiek van de doorsnee Lega-aanhanger, maar dat is niet wie hij echt is, volgens zijn biograaf Matteo Pucciarelli. De auteur van Anatomie van een populist: Het echte verhaal van Matteo Salvini (2016, bij de gerenommeerde, links-intellectuele uitgever Feltrinelli) definieert Salvini als een kameleon.
Zijn biograaf: ‘Salvini is een kameleon, een politicus die van kleur en vorm verandert al naar gelang zijn belang en het politieke moment. Vandaag speelt hij de rechtse sheriff, maar ik weet dat dat niet zijn echte natuur is, en ik ken hem privé. Het is een personage dat hij speelt. Bepaalde dingen die hij publiekelijk zegt zijn verontrustend, soms zelfs eng, maar de menselijke kant van Salvini is anders. Niet dat dat het oké maakt natuurlijk.’
Op een van de talloze zogenaamde privéselfies van deze augustusmaand poseert Salvini hartelijk met een donkere strandverkoper aan een van de meest luxueuze stranden van Toscane, dat van Marina di Pietrasanta. De Italiaanse stranden zijn vergeven van de buitenlandse strandverkopers die in een niet-aflatende stoet hun clandestiene waar aanbieden aan de strandgasten op hun ligbedjes. Veruit het merendeel is Afrikaan, maar er lopen ook veel Marokkanen, Pakistanen en Chinezen in optocht over de stranden. Een illegale praktijk waar deze zomer een einde aan komt, heeft Salvini aangekondigd.
Op de dag dat hij dat deed, postte hij zijn selfie met de Senegalese strandverkoper in traditioneel Afrikaans tenue. De Senegalees houdt de blote bast van Salvini nauw omstrengeld en de voorhoofden raken elkaar zijdelings. Fysieker dan dit komt het niet. Salvini ziet eruit alsof hij zijn beste vriend toevallig op het strand heeft ontmoet. Stralend allebei. De menselijke kant waar zijn biograaf het over heeft, wel getimed, een kleine knipoog bij een maatregel die voor veel papierlozen in Italië het einde van hun al zo moeizame overleving zal betekenen. Want ik ben géén racist, en de Italianen zijn ook geen racisten, dat is de boodschap. Dat zegt hij vaak.
Een van de dingen waar Salvini in uitblinkt is het zich met huid en haar uitleveren aan de grijpgrage vingers van het selfiepubliek. Hij staat er altijd stralend op en hij laat zich overal beetpakken, tegen lijven aandrukken, cheeck to cheeck grijnzend fotograferen met welke tronie dan ook tegen de zijne geplakt. Dat hij dat ook deed op de begrafenis van een aantal slachtoffers van de ingestorte brug van Genua is hem hier en daar in de media wel verweten, te meer omdat iemand hem had horen zeggen ‘jongens nu even niet lachen!’ tegen een aantal fans voor de kerk waar de kisten op dat moment op de schouders naar buiten werden gedragen. Maar dat soort verwijten zijn peanuts, voor wie dertig jaar lang een dikke huid heeft gekweekt.
Hij heeft het gedaan op zijn manier, en hoe, dat is nu te laat om te bekritiseren. Je had erbij moeten zijn. ‘Zittie-er-weer-of-zittie-er-niet?’ grijnsde de beste nieuws-anchor van Italië, Enrico Mentana, de afgelopen jaren iedere avond ter afsluiting van het achtuurjournaal op de zender La7. Om dan zo goed als iedere avond in te koppen: ‘Maar natuurlijk zittie er weer! Ook vanavond zal Matteo Salvini zijn mening weer laten horen, in Otto e mezzo, Piazza Pulita, Di Martedì’ – of hoe alle avondlijke politieke talkshows op de Italiaanse televisie ook mogen heten.
De lange weg naar de top heeft Matteo Salvini jaren en jaren geduldig beklommen. Er was even een moment, zo rond 2008, waarop het ernaar uitzag dat de Lega Nord, zoals de partij toen nog heette, in het niets zou verdwijnen. De wereld was veranderd sinds 1990, het belang van de strijd om de noordelijke kop van Italië vanaf de rivier Po fiscaal af te snijden van de rest van de laars was ondergesneeuwd in heel andere, globale kwesties. Bovendien was de leider van de Lega Nord Umberto Bossi gesnapt met het achterover drukken van vele miljoenen staatsgeld dat voor de partijkas was bedoeld maar dat de net zo zonenrijke als talentloze familie Bossi voor eigen doeleinden had gebruikt. De jongens hadden toch ook recht op een riante toekomst, al konden ze niets. Want uiteindelijk bleek ook Umberto Bossi een echte Italiaan.
Extra pijnlijk omdat hét credo van de Lega Nord ‘Roma Ladrona’ (‘Rome de Grote Dief’) luidde, doelend op het belastinggeld van het eerlijke, hard werkende noorden dat verdween in de bodemloze put van het maffiose, luie zuiden, waar de regering in Rome symbool voor stond. Al deze elementen samen, plus het feit dat Silvio Berlusconi van het politieke podium aan het verdwijnen was en de stemmen van de Lega Nord dus eigenlijk niemand meer dienden, leken het einde van de noordelijke frustratiepartij in te luiden.
Eigenlijk stond alleen nog Matteo Salvini overeind, de enige die over was, zou je kunnen zeggen, want de rest had de handen vuil gemaakt. Hij moest zich terugvechten uit een gat van vijf, zes procent in de peilingen en hij stond er helemaal alleen voor. Maar je hebt mensen die geïnspireerd raken door zo’n situatie. Matteo Salvini bleek zo iemand. Langzaam maar zeker, talkshow na talkshow, altijd redelijk en bescheiden de stem van het gewone klootjesvolk vertegenwoordigend. Vaak begon hij zijn verhaal met: Io, per non saper né leggere né scrivere… (Een Italiaans gezegde dat letterlijk betekent: ‘Ik, die kan lezen noch schrijven’, figuurlijk zoiets als: ‘Ik als eenvoudige boerenlul…’)
En het werkte. Matteo Salvini kan overigens heel goed lezen en schrijven, want hij doorliep zonder haperingen het gymnasium in Milaan, studeerde eerst politieke wetenschappen, vervolgens geschiedenis, maar maakte het net niet af omdat de politieke carrière al aardig trok. Wat hij vooral ontzettend leuk vond was zijn werk bij de Lega-zender Radio Padana. Vragen van bellers beantwoorden en dingen uitleggen, wat hij jaren en jaren heeft gedaan en waar hij met spijt afscheid van heeft genomen toen hij te veel op het nationale podium te doen kreeg om wekelijks nog uren in een radiostudiootje in het hoge noorden door te brengen.
‘Waarschijnlijk heeft Matteo Salvini meer directe vragen van Italianen beantwoord dan al onze politici bij elkaar’, schreef het weekblad L’Espresso, deel van de grote uitgeversgroep van de krant La Repubblica, ouderwets links, en dus tegen Salvini. Maar dat hij het kan, moet ook L’Espressso toegeven. ‘Umberto Bossi is natuurlijk een politieke imbeciel geweest om de stemmen ten zuiden van de Po te bespugen en te beledigen. Matteo Salvini kwam, heeft alleen even het woordje “Nord” uit het partijsymbool geschrapt, wat hartelijke selfies gemaakt omarmd door Napolitanen of happend in een typisch Siciliaanse cannolo, en het spel was gespeeld. Salvini’s Lega is nu een landelijke partij die de vijand niet langer in Zuid-Italië maar in Brussel zoekt, met alle electorale voordelen van dien’, schreef het weekblad in een grommende analyse van 5 augustus.
Objectiever, want niet met de bijbehorende Italiaanse emoties, weet de Rome-correspondent van de bbc James Reynolds het samen te vatten: ‘Salvini erfde een politiek landschap dat vorm was gegeven door de oer-populist van Italië, Silvio Berlusconi. Wat Salvini van Berlusconi heeft geleerd, is van zichzelf het belangrijkste merk van zijn partij maken. En hij lijkt er aardigheid in te hebben, en hij kan het ook goed, in tegenstelling tot de voormalige premier Matteo Renzi, die ook Berlusconi’s voorbeeld wilde volgen, maar het gewoon niet in zich had. Er was zeker ruimte in Italië voor een anti-Renzi, iemand die niet al zijn tijd zou stoppen in seminars organiseren over de globalisering, die de harten niet verwarmt. En gek genoeg heeft niemand anders deze plek in de Italiaanse politiek ingenomen. Berlusconi was weliswaar goed verstaanbaar, maar je kunt een in voetbalteams en luxe prostituees grossierende multimiljardair moeilijk als de guy next door zien om een biertje mee te drinken. Matteo Salvini is dat wel.’
Exact hetzelfde zegt Salvini’s biograaf en vriend Matteo Pucciarelli: ‘Matteo is de typische zoon van hard werkende ouders, vader bedrijfsleider, moeder huisvrouw. Hij is toegankelijk, hij lijkt simpel, je kunt over alles met hem praten. Hij woont nog altijd in de Milanese periferie in een kleine, bescheiden flat. Hij houdt van voetbal, mooie vrouwen, eten en foto’s maken van zonsondergangen. Hij is de perfecte doorsnee Italiaan.’
De perfecte doorsnee Italiaan met groot politiek instinct rook zo’n twee jaar geleden zijn momentum. Het is nu Salvini Time, daarvoor waren anderen nog aan de beurt. Italië zit niet meer te wachten op onhaalbare succesmodellen à la Berlusconi of parmantige linkse betweters à la Renzi, die door links Europa en Obama werd onthaald alsof de nieuwe Tony Blair was opgestaan, maar uiteindelijk traditioneel Italiaans communistisch links grotere schade heeft toegebracht dan het vallen van de Muur. Hoe kort geleden ook, het lijkt al heel lang geleden.
Er is in Italië 2018 nog maar één thema waar het om gaat en dat zijn de vluchtelingen, de vluchtelingen, de vluchtelingen. Want alles wat scheef is in Italië – en dat is zoveel dat er eigenlijk geen beginnen aan is – kun je makkelijk verhullen met de vluchtelingen. Ineens zijn ze zo onverdraaglijk geworden dat het wel lijkt of ze het enige probleem van Italië zijn. Het zijn er niet eens zo heel veel – naar schatting zevenhonderdduizend op een bevolking van zestig miljoen – maar iedere aanwezigheid extra op het wankele vlot Italië dat permanent op zinken staat is er één te veel. Italië is niet Duitsland, waar een miljoen Syriërs in een jaar tijd behoorlijk konden worden opgevangen, al heeft Angela Merkel er duur voor betaald. Italië is Italië.
De in de journalistiek gepokte en gemazelde Antonio Padellaro (72), mede-oprichter en uitgever van Il Fatto Quotidiano (Het Dagelijkse Feit), een dapper onafhankelijk onderzoekskrantje met verrassend succes, ziet het fenomeen Salvini als een logisch gevolg van wat de voorafgaande jaren in Italië is gebeurd. Onder de kop ‘Wie heeft Salvini gecreëerd?’ somt Padellaro de feiten op. De Romeinse periferieën die in handen zijn van de beruchte zwaar criminele Roma-clan Casamonica, die heer en meester is over grote delen van de hoofdstad met zijn drie miljoen inwoners en talloze toeristen. ‘Geshockeerd zijn omdat de homus salvinianum de “zigeuners” zoals hij – en alle Italianen – ze noemt in kaart wil brengen, is een beetje achter de feiten aan lopen. Toen onlangs een van de klatergoudvilla’s van de Casamonica’s in beslag werd genomen, waren ze zo hondsbrutaal om in de klatergoudvilla ernaast een enorm zwembadfeest te bouwen met luidkeelse spotkoren voor het hoofd van de politie, de president van de regio en de minister van Binnenlandse Zaken, die luttele meters verderop stonden om een symboolgeste te onderstrepen. De boodschap was: hier regeren wij, niet jullie. En die situatie is niet onder Salvini ontstaan.’
Hetzelfde geldt, aldus nogmaals Padellaro, voor de aan de lokale criminaliteit van Rome gelieerde ‘vluchtelingenbusiness’, die de hoofdstad heeft overwoekerd. Een heel systeem, waarbij louche types bakken met Europees geld achterover drukten, en de bootvluchtelingen dumpten in de periferieën van de stad waar het leven toch al moeilijk genoeg is. Berucht is het afgeluisterde telefoongesprek waarin een van deze types, ene Buzzi, tegen een ander zegt: ‘Mán, de vluchtelingen leveren meer op dan drugs hoor!’ Dat geld, dat uit Europa kwam, was bedoeld om de vluchtelingen op te vangen. De quota zijn geïnd, maar nooit gebruikt waarvoor ze bestemd waren. Want Italië is Italië. Dat was de situatie voor Salvini aantrad.
Ook kun je Salvini niet verantwoordelijk stellen voor de bijna 35.000 bootvluchtelingen die in de afgelopen vijftien jaar hun dood hebben gevonden op de bodem van de Middellandse Zee, stelt nog steeds Padellaro. Dat is deel van een systeem, van een business, waarbij het niet om mensenlevens ging. En gaat. Het feit dat de vier mensenhandelaren die zich schuilhielden onder de Eritrese asielzoekers op zee, tijdens de oversteek vanuit Libië in de expres gammele schuit, de vrouwen nog meermaals verkracht hebben onder de ogen van de andere mannen zou toch eigenlijk tot veel meer verontwaardiging moeten leiden dan het feit dat Salvini de mensen niet meteen van boord laat gaan. Door ze vast te houden konden bijvoorbeeld de criminele mensenhandelaren aan boord worden geïdentificeerd en direct afgevoerd naar de gevangenis, in plaats van ze als vluchteling in de massa mee van boord te laten deinen en hun sporen zo snel mogelijk uit te wissen in Europa.
‘Salvini is nog niet eens het ergste dat ons kon gebeuren op dit vlak’, besluit Padellaro zijn analyse. ‘Dat er een Salvini aan zat te komen was duidelijk en hij is per slot niet meer dan een boer die zijn hooiberg beschermt met een geweer, echt geen duivelse afstammeling van het Derde Reich. (…) Hij is het symptoom van de ziekte, een plotselinge hevige koorts, die nog genezen kan worden. Op voorwaarde dat iedereen de dampende puinhopen die niet door de Salvini’s zijn gecreëerd onder ogen wil zien. En ophoudt met makkelijke humanitaire oproepen en met de schijngoedheid van het antifascisme dat we hier altijd op voorraad hebben liggen. De clowns hebben hun nummer in de piste gehad, en zoals bekend komen na de clowns de gevaarlijke dieren.’ Aldus Padellaro, die absoluut niet te boek staat als een rechtse denker, eerder als de redelijkheid zelve. Om die reden zit hij avond aan avond in de studio’s van de al eerder genoemde politieke talkshows. Vaak samen met Salvini, inderdaad.
Het plotselinge Italiaanse No Way-beleid heeft de vluchtelingenbubbel van de Middellandse Zee naar de Straat van Gibraltar verplaatst. Daar is de afstand tussen Afrika en Spanje slechts veertien kilometer. Spanje zit met de handen in het haar. Bij Italië is het heel rustig geworden. Salvini’s populariteit, schrijft de serieuze Corriere della Sera, zou nu wel eens rond de veertig procent kunnen zijn.