Een blik op de plank in de boekwinkel leert dat de meeste spirituele boeken in twee categorieën vallen: spiritualiteit voor moderne problemen en spiritualiteit voor de professional. Zo zijn er enerzijds boeken over spiritualiteit in de dertigersdip, spiritualiteit in de overgang, spiritualiteit voor oververmoeidheid, spiritualiteit bij het afvallen, spiritualiteit in de slaapkamer en spiritualiteit voor ouderdom. Daarnaast zijn er boekenplanken vol over spiritualiteit en leiderschap, en er is zelfs het blad Business Spiritualiteit Magazine.
Het is kortom een branche die zich nadrukkelijk als tegenwicht presenteert van het westerse kapitalisme. Die snelle, hectische, materialistische wereld waarin alles draait om consumptie en status. Het speelt in op het romantische verlangen om je aan de hectiek te onttrekken en het vinden van je ware zelf. (Zie ook: de kern, de bron, je levensvreugde, een veilige schuilplaats, de weg naar binnen, innerlijke kalmte, je innerlijke zon, verborgen diepte, verstilling).
Volgens filosoof Slavoj Žižek is deze zoektocht een idiosyncratische vlucht in het imaginaire ‘echte’ zelf waarmee je verder onrecht, ongelijkheid en armoede in de wereld kunt blijven tolereren. Het voedt een genoegzaam individualisme in plaats van sociaal of politiek engagement. Met andere woorden: de wereld staat in brand maar gelukkig ben jij je innerlijke zon aan het zoeken. Dit is natuurlijk gechargeerd, spiritualiteit sluit sociale betrokkenheid niet noodzakelijk uit. Maar het punt is dat je van een preoccupatie met jezelf niet per se een beter mens wordt.
Er is nog iets opvallends aan dit soort spiritualiteit dat zo gericht is op specifieke problemen. Het draait vooral om de praktijk, alles moet makkelijk toepasbaar en uitvoerbaar zijn. Het religieuze, oftewel het passieve, komt steeds meer op de achtergrond te staan. Waar men er in het boeddhisme naar streeft om voorbij het ego te komen, is de westerse variant er vooral op gericht om een gelukkig en productief leven te leiden. Want als je de methodes in de boekjes volgt kun je straks met een hervonden rust en diepe zelfkennis weer volop meedraaien in de kapitalistische wereld. Productiever dan ooit tevoren.
Cynisch gesteld: de reden waarom nieuwe spiritualiteit geen vuist kan maken tegen het kapitalisme is omdat het er zelf een supplement van is.