Classicus Ilja Leonard Pfeijffer is de ultieme revenge of the nerds. Als elfjarig jongetje bedacht hij zijn eigen land, inclusief vlag, volkslied en tot in detail uitgewerkte taal. Tegenwoordig is hij een van ‘s lands meest succesvolle romanschrijvers, sinds 2008 woonachtig in Genua. Het feit dat Pfeijffer als pre-puber een taal verzon waarvan hij de enige spreker was, had de perfecte aanleiding kunnen zijn voor een gesprek over eenzaamheid en anders zijn, maar die onderwerpen bleven links liggen. Het was niet het enige moment waarop de schrijver goed weg kwam. Silvio Berlusconi als ultieme populist ontmaskeren, de opkomst van complotdenkers hekelen, massatoerisme bekritiseren aan de hand van een leeg Venetië: erg spannend of verrassend werden de eerste twee uur niet. Ook het agenderen van het hardvochtige Europese asielbeleid is niet nieuw te noemen, maar maakte door een indringende getuigenis toch indruk. Een Italiaanse arts vertelt in de documentaire Fuocoammare (2016) gedetailleerd over de verschrikkingen die hij dag in dag uit ziet op Lampedusa. Naarmate de beschrijvingen van verwondingen en doden gruwelijker worden, wendt hij zijn gezicht consequenter van de camera af.
In het eerste keuzefragment, uit de film Loro (2018) van Paolo Sorrentino, legt een fictieve Berlusconi zijn kleinzoon uit dat er geen echte waarheid bestaat. Wat mensen als waarheid beschouwen is niet meer dan het resultaat van de toon en overtuiging waarmee we iets zeggen. Het was bedoeld als bespiegeling op post-truth-politiek, maar je zou het ook kunnen opvatten als een aankondiging van Pfeijffers eigen programma. Hij verkondigt geen onwaarheden, maar begraaft zijn boodschap wel onder een dikke laag welsprekendheid. De classicus formuleert uitstekend, maar wat zegt hij nu eigenlijk?
‘Ik geloof dat het mogelijk is om iets te verbeteren, een goed mens te zijn, iets te betekenen’, luidt Pfeijffers slotconclusie. Dat engagement kon niet echt overtuigen omdat het, afgezien van Fuocoammare, nauwelijks volgde uit de voorgaande drie uur. Daarin komt Pfeijffer het meest bezield over wanneer hij praat over zijn talent, verhalen vertellen. Hij loodst de kijker langs fantasierijke paden, via sciencefictionfilm Valerian, Game of Thrones, The Messiah en zijn keuzefilm Cloud Atlas. Uit die voorliefde verklaart hij ook zijn studiekeuze: Latijn en Grieks geven je, net als sciencefiction, toegang tot een wereld die je nog niet kende. Het is de taak van de schrijver om de lezer in zulke werelden onder te dompelen en daarvoor is volgens Pfeijffer het decor van het grootste belang. Van je lievelingsboek blijven niet het plot of de personages je bij, maar onthoud je de sfeer, de wereld waarin je je even begeeft.
Spannend werd het gesprek tussen Pfeijffer en de aanvankelijk terughoudende Janine Abbring pas tegen het einde, toen de schrijver een scène uit een documentaire over Dolly Parton liet zien. De zangeres acteert alleen maar de rol van ‘dom blondje’, was de portée, en verpakt daarin een feministische boodschap. Is de persona Ilja Leonard Pfeijffer, met zijn wapperende lange haar en bohémien Italiaanse leven, niet eigenlijk ook een uitgekiende marketingstrategie? Een goede vraag, die Abbring helaas laat opwierp en waar Pfeijffer vakkundig overheen walste. ‘Ik wist niet meer hoe ik mezelf moest spelen’, had hij even daarvoor wel opgemerkt, over de periode kort nadat hij gestopt was met drinken. Inmiddels is de act Ilja Leonard Pfeijffer weer stevig op de rit, zo bleek tijdens Zomergasten.
Toch viel hij tegen het einde even uit zijn onverstoorbare rol, toen Abbring hem confronteerde met het seksisme in zijn boeken. Met Pfeijffers antwoord dat hij mannelijke fantasieën juist wil thematiseren ‘vanuit het ongemakkelijke standpunt’ nam Abbring terecht geen genoegen. Wat doen opsommingen van veroveringen en hun lichaamsbouw eigenlijk in het autobiografische Brieven uit Genua? ‘Ik heb nooit de bedoeling gehad een seksistisch wereldbeeld te propageren.’ Abbring: ‘Dat kan, maar je kan onbewust wel een seksistisch wereldbeeld hébben.’ De kou, die het resterende kwartier boven tafel bleef hangen, was waarschijnlijk de reden dat de confrontatie pas zo laat op het programma stond. Jammer, want het leidde tot de interessantste momenten van de avond, waarop de eloquente Pfeijffer even geen antwoord klaar had, maar ter plekke na moest denken.