Voor deze zomer was de Amerikaanse multimiljonair Jeffrey Epstein nauwelijks bekend onder het Amerikaanse publiek. Dat veranderde op 6 juli, toen hij gearresteerd werd op verdenking van onder meer vrouwenhandel en misbruik van minderjarige meisjes. Alleen al tussen 2002 en 2005 zou Epstein tientallen meisjes, sommigen nog maar veertien jaar oud, betaald hebben om hem naakt te masseren, waarbij hij masturbeerde en hun genitaliën betastte. De meisjes werd vervolgens gevraagd om andere jonge vrouwen te rekruteren, door Epstein zelf, maar ook door zijn vriendin Ghislaine Maxwell, dochter van de overleden mediatycoon Robert Maxwell. Zo zou een netwerk van kwetsbare slachtoffers zijn ontstaan, waarvan ook machtige mannen als de Britse prins Andrew en voormalig New Mexico-gouverneur Bill Richardson gebruik zouden hebben gemaakt. Zij zijn echter niet aangeklaagd. Epstein had een gevangenisstraf van 45 jaar kunnen krijgen. Maar afgelopen zaterdag werd hij dood aangetroffen in zijn cel, met zelfmoord als vermoedelijke oorzaak.
Binnen enkele minuten na het nieuws over zijn dood werd vooral Twitter overspoeld met samenzweringstheorieën. Veelal werd de Clinton-familie gelinkt aan Epsteins verdachte dood, die ex-president Bill Clinton maar al te goed zou uitkomen. Zelfs de zelfmoord van Witte-Huismedewerker Vincent Foster uit 1993 werd erbij gehaald, begeleid door hashtags als #ClintonBodyCount en #ClintonCrimeFamily. Ook president Trump zou achter Epsteins dood zitten – #TrumpBodyCount – want was ook hij niet jarenlang met hem bevriend geweest? Dergelijke theorieën zijn overigens de kwalificatie ‘samenzwering’ nauwelijks waard. Het zijn eerder digitaal de wereld ingegooide beschuldigingen, die als bewijs niets meer meekrijgen dan memes waarop Epstein te zien is met Clinton of Trump.
Twijfels over de oorzaak van Epsteins dood zijn echter begrijpelijk. Al in 2008, toen Epstein een deal sloot met het ministerie van Justitie vanwege vergelijkbare beschuldigingen, gonsden de namen van financiële tycoons en captains of industry. Door hun invloed zou Epstein na zijn schuldbekentenis slechts dertien maanden gevangenisstraf hebben gekregen. Nu zouden diezelfde machtigen hebben willen voorkomen dat er een boekje over hen wordt opengedaan.
En dan is er de mysterieuze herkomst van Epsteins materiële rijkdom, geschat op ruim een half miljard dollar. Hij werd in 1953 in de lagere middenklasse van Brooklyn geboren, als oudste van drie kinderen. Hij was goed op school, sloeg twee klassen over, maar zou nooit een universitaire studie afronden. In plaats daarvan werd hij, 21 jaar oud, leraar natuur- en wiskunde op de dure privéschool Dalton in Manhattan. Daar kwam hij in contact met de elite van New York, onder wie Alan Greenberg, destijds ceo van investeringsbank Bear Stearns. Greenberg zag in Epstein een financieel talent en gaf hem een baan. In 1988 begon hij zijn eigen investeringsvehikel, J. Epstein & Company, dat volgens Epstein floreerde dankzij zijn goede connecties met Wall Street-leidinggevenden. Hij claimde vele miljardairs onder zijn klanten te hebben, hoewel alleen van Victoria’s Secret-eigenaar Leslie Wexner bekend was dat hij met Epstein werkte. Epstein kocht van Wexner een villa aan de Upper East Side in Manhattan en een Boeing 727. Diezelfde Wexner was vorige week in het nieuws vanwege een brief aan zijn eigen liefdadigheidsinstelling. Daarin schreef hij dat hij al in 2007 alle banden met Epstein had verbroken omdat deze hem ‘grote sommen geld’ zou hebben ontfutseld. Opmerkelijk genoeg bracht hij de autoriteiten daarvan niet op de hoogte, hoewel hij ongetwijfeld wist dat Epstein destijds al verdacht werd van seks met minderjarige meisjes.
En dan zijn er de specifieke omstandigheden van Epsteins dood. Hij was op 23 juli al op suicide watch geplaatst na een mislukte zelfmoordpoging. Toch werd hij daar zes dagen later alweer vanaf gehaald en verplaatst naar een cel die hij met een ander moest delen en waar cipiers hem elke dertig minuten zouden checken. Dat laatste gebeurde echter niet, terwijl het ook duidelijk was dat de afdeling juist in die periode te weinig personeel had. Tevens werd hij alleen gelaten toen hij een nieuwe celgenoot kreeg.
Dit zijn de ‘serieuze onregelmatigheden’ waaraan minister van Justitie William Barr refereerde toen hij zaterdag een spoedig onderzoek aankondigde naar Epsteins dood. Ook het Congres wil weten hoe het mogelijk is dat een vol in het nieuws zijnde gevangene zelfmoord kon plegen in een extreem goed bewaakte gevangenis. De onderzoeken moeten onder andere uitwijzen wie de dubieuze beslissing nam om Epstein van de suicide watch te halen, en waarom.
‘Tot dan, en waarschijnlijk nog lang daarna, zal Epsteins dood het onderwerp blijven van allerhande samenzweringstheorieën’, schreef Andrew Cohen in The New Republic. ‘Maar de enige samenzwering hier is een tijdloze: die tussen cipiers en gevangenisdirecteuren die gevangenen met bewezen zelfmoordneigingen behandelen met minachting en onverschilligheid.’
Daarmee verwees Cohen naar het feit dat zelfmoord de meest voorkomende doodsoorzaak is in Amerikaanse federale gevangenissen. Volgens de laatst beschikbare cijfers pleegden in 2014 ruim vijftig op elke honderdduizend gevangenen succesvol zelfmoord, een piek sinds 2000. Die zouden grotendeels het gevolg zijn van een ‘hardvochtige cultuur’ onder het gevangenispersoneel. ‘Te veel cipiers kan het gewoon niets schelen of een gevangene leeft of sterft’, schreef Cohen. ‘Totdat dat verandert, zullen elk jaar honderden mannen en vrouwen, zowel de schuldigen als de onschuldigen, sterven – wanhopig en alleen in hun cellen.’