‘Jullie zijn ook allemaal hetzelfde’

Sofjan Siregar kijkt zijn ondervragers aan. ‘Ik ontken absoluut, absoluut, absoluut dat ik hier iets mee te maken heb’, staat in het proces-verbaal van 19 december 2016. De theoloog, geprezen om zijn Nederlandse koran-vertaling, heeft dan drie nachten in de cel doorgebracht. ‘Het is niet mijn handtekening’, gaat hij verder, ‘had ik het maar geweten, dan had ik er iets aan kunnen doen om het te laten stoppen. Ik ben blij dat het nu boven water is gekomen en dat is van belang voor de hele moslimgemeenschap en voor de hele maatschappij.’

Siregar wordt aan de tand gevoeld over grootschalige giftenfraude bij de Islamitische Universiteit Europa (iue), waar hij docent en bestuursvoorzitter is. Een paar dagen later wordt de dan 65-jarige hoogleraar en politicus in zijn vaderland Indonesië vrijgelaten. Hij mag de rechtszaak thuis in Den Haag afwachten. Op zijn woning en bankrekening is beslag gelegd.

Met de iue wil Siregar niets meer te maken hebben. Hij voelt zich misleid door zijn medebestuursleden, die hem altijd buiten de financiën hebben gehouden. Het valt hem zwaar dat hij formeel verdachte blijft, ook al werkt hij mee aan het onderzoek en is er tegen hem geen bewijs. ‘Zijn advocaat heeft twee keer een sepot aangevraagd’, vertelt een vriend. ‘Dat werd verworpen. De stress en schaamte hebben hem gebroken. Hij had nooit eerder met de politie van doen gehad. Voor zijn aanhouding was hij fit en sportief, maar daarna ging hij kwakkelen.’ In oktober 2017 overlijdt Siregar aan een beroerte. Pas het jaar na zijn dood worden de beslagen opgeheven.

Volgende maand, ruim zes jaar na de inval, oordeelt de Rotterdamse strafrechter over de fraudezaak. In de tussentijd had de affaire niet alleen grote gevolgen voor Siregar, maar ook voor het fraudebeleid van de Belastingdienst en daardoor voor veel moslims door heel Nederland. Hun aftrekposten werden geweigerd en ze belandden op zwarte lijsten zoals de Fraude Signalering Voorziening (fsv). Het duizenden pagina’s omvattende onderzoeksdossier over de iue verschafte de fiscus een motief om álle islamitische instellingen en moskeeën een verhoogd risicoprofiel te geven, zo blijkt uit een reconstructie op basis van interviews, gepubliceerde uitspraken, onderzoeken en vrijgegeven interne documenten. Een vorm van discriminatie die nooit had gemogen, geeft de Belastingdienst nu toe. Maar wat was het resultaat van de fraudejacht?

Het toeslagenschandaal staat niet op zichzelf. Dezelfde algoritmes en zwarte lijsten werden ook op grote schaal ingezet bij de controle op de inkomstenbelasting. Zo rapporteerde PwC accountants vorig jaar dat van 2013 tot en met 2020 álle door het algoritme uitgeworpen giften aan álle moskeeën door data-analisten als verdacht werden bestempeld.

Bij ‘een deel van de Belastingdienst’ was sprake van ‘institutioneel racisme’, gaf het kabinet na het verschijnen van het rapport toe. Wel een cruciaal deel, namelijk de afdeling De Poort die jaarlijks alle ruim tien miljoen binnenkomende aangiftes screende op etnische vinkjes, zoals dubbele nationaliteit, inburgeringskosten, relatief hoge zorgkosten en giften aan moskeeën.

Moskeekoepels voeren sinds het verschijnen van het rapport overleg met het ministerie van Financiën. Zij kregen al jaren signalen van wat ze als ‘institutionele islamofobie’ ervaren. En dat bleef niet beperkt tot de selectie aan de poort. Zelfs jaren na de eerste screening konden belastingbetalers op basis van dezelfde etnische profilering alsnog in het vizier komen van het in 2020 opgeheven Combiteam Aanpak Facilitators (caf). Dit team speurde naar dienstverleners die vermeende fraude faciliteerden: gastouderbureaus, belastingadviseurs én religieuze instellingen.

‘Jullie zijn ook allemaal hetzelfde.’ De inspecteurs schudden het hoofd. Elk jaar onderwerpen ze de aangifte van taxichauffeur Glenn Nabibaks aan ‘intensief toezicht’. Om het jaar komen ze bij hem thuis in Tilburg zijn rittenadministratie navlooien. ‘Met jullie bedoelden ze mensen met een kleurtje’, vertelt hij, ‘zo zaten ze me elk jaar op mijn kantoortje te jennen.’

Het boekenonderzoek levert weinig tot niets op, want hij kent de regels en zijn administratie is prima. Als er wel een navordering komt, krijgt hij in bezwaar alsnog gelijk. Maar het volgende jaar komt hetzelfde duo gewoon weer. Vijftien jaar lang touwtrekken met de fiscus kost hem volgens hemzelf zijn broodwinning, hij raakt opgebrand en het is niet meer verantwoord om te rijden. Vorig jaar kreeg hij net als een kwart miljoen andere gedupeerden een excuusbrief van de Belastingdienst. Hij stond onterecht op de zwarte lijst fsv. ‘Dat spijt ons zeer’, zo leest Nabibaks, ‘daarom is de fsv op 27 februari 2020 uitgezet en gebruiken we deze niet meer.’

De ellende begon bij Nabibaks in 1997, toen zijn afgetrokken giften aan moskeeën werden afgekeurd. Destijds hadden religieuze instellingen nog automatisch de Anbi-status zodat giften aftrekbaar waren. Hij ging in bezwaar en won. Toch bleef hij sindsdien onder verscherpt toezicht, zonder te weten waarom. ‘De recente onthullingen hebben mijn ogen geopend’, zegt hij, ‘25 jaar lang ben ik door de staat onschuldig geterroriseerd.’ Voor de toeslagenouders is er een uitvoerige compensatieregeling, maar de meeste andere gedupeerden van de fsv krijgen geen of slechts 375 euro schadevergoeding aangeboden. Wel worden navorderingen van zorgkosten of giften bij ten minste vijfduizend etnisch geprofileerde belastingbetalers teruggedraaid, maar ‘werkelijke schade’ wordt niet vergoed. ‘Ik ben net zo goed kapotgemaakt’, vindt Nabibaks. Op zijn verzoek om schadevergoeding heeft hij nog geen antwoord gekregen.

De verscherpte controle op giften aan moskeeën heeft een lange voorgeschiedenis. Met de digitalisering van aangifteproces en fraudecontrole kreeg de fiscus minder geduld met de delen van de economie die nog op contant geld draaien, zoals de giftenpot. Terwijl bij de meeste kerken de collectezak allang is vervangen door beter controleerbare girale giften, is bij veel moskeeën contant geld nog steeds gebruikelijk. De financiën worden op vrijwillige basis gedaan door het lokale moskeebestuur, vaak eerstegeneratiemigranten die de Nederlandse taal en regelgeving nooit helemaal onder de knie hebben gekregen.

Dat geldt ook voor veel oudere moskeebezoekers. Zij besteden hun geldzaken soms uit aan een ‘belastingmannetje’ in de moskee of het theehuis. Iemand die ze gratis of tegen een kleine vergoeding helpt met het invullen van formulieren.

De informele consulenten die migranten hielpen bij hun aangifte werden door het caf hard aangepakt, zo bleek uit eerdere research. Bovengemiddelde giften aan moskeeën en zorgkosten werden geprofileerd in combinatie met de tweede nationaliteit en het lage inkomen van hun klantenkring. Door mond-tot-mondreclame hadden die consulenten vaak de halve moskee als cliënt.

Een voorbeeld daarvan is de radicaal-rechtse politicus Wim Vreeswijk. In de jaren tachtig en negentig raadslid voor de Centrumpartij en het Nederlands Blok, en al die tijd ook belastingadviseur van duizenden migranten. Als Utrechts raadslid voerde hij actie tegen de gebedsoproep van de moskee in Lombok. Maar toch bleven de moslims bij hem aankloppen met hun papieren. ‘Ik was goedkoop’, vertelt hij, ‘en ik hielp ze goed, ook met de aftrek van giften aan de moskee.’

Hij hield de regelgeving goed bij. Zo kregen moskeeën vanaf 2008 niet meer automatisch de Anbi-status. Ze vergaten die vaak aan te vragen, zodat hun donateurs problemen kregen. ‘Sommigen hebben meer dan duizend euro aan de moskee overgemaakt’, zei Vreeswijk daarover in de Volkskrant, ‘en dachten daar als altijd een deel van terug te krijgen.’

Toen de Belastingdienst aangiftes etnisch ging profileren, werd Vreeswijk in 2017 veroordeeld tot veertien maanden celstraf voor aangetroffen fouten in de aangiftes voor zo’n 2500 moslim-klanten. ‘Ik sta nog helemaal achter mijn politieke ideeën’, zegt hij nu, ‘migratie gaat ten koste van de eigen burgers. Maar ik ben tegen discriminatie. Die toeslagenaffaire vind ik vreselijk.’

De rechtbank verweet hem dat hij maar een kwartier per klant uittrok en geen tijd nam om de aftrekposten te controleren. ‘Die waren ieder jaar hetzelfde’, reageert Vreeswijk, ‘en als er iets niet klopte, dan zei ik dat. Zo had een cliënt het bedrag van de gift verhoogd door er een één voor te schrijven. Ik zag dat het een andere pen was. Dan keurde ik zo’n kwitantie af.’

Hij ging tegen de veroordeling in beroep en cassatie. Vorig jaar ging hij alsnog vrijuit. Hij eist vier ton schadevergoeding. ‘Zestigduizend euro aan advocatenkosten heb ik al teruggekregen. Maar ik heb ook zeven jaar niet kunnen werken.’

Bij een andere belastingconsulent in Rotterdam vond het caf in 2015 professioneel vervalste kwitanties voor Turkse moskeeën in Almelo, Dordrecht en Amsterdam-West. Onder de naam Bear Creek startte de Fiod een groot onderzoek. Sommige cliënten van de Rotterdamse consulent hadden de kwitanties namelijk verspreid in de eigen omgeving. De opmaak en nummering van de vervalsingen weken af van de echte en de betreffende moskeeën deden aangifte. De nepbonnen werden voor een fractie van het aangegeven bedrag aangeboden. De donateur betaalde bijvoorbeeld honderd euro en kreeg een kwitantie voor duizend euro, zodat hij dat bedrag kon aftrekken. Hij kreeg dus meer terug van de fiscus dan hij kwijt was aan het goede doel.

In eerste instantie leidt het onderzoek tot zo’n 45 kleine strafzaken in de regio Rotterdam. Bijvoorbeeld tegen Seref K. die voorlichtingsbijeenkomsten hield in diverse moskeeën, waarbij hij kwitanties verkocht. ‘K. ronselde zijn klanten in moskeeën’, zo betoogde de officier van justitie, ‘op plekken van bezinning. In de tijd dat mensen hun belastingaangifte moesten doen.’ Het geld kwam waarschijnlijk nooit bij de moskeeën terecht. De dader werd bij verstek veroordeeld tot een jaar cel. Medeverdachte Göksel Ö., een steigerbouwer in de ziektewet, kocht voor zichzelf en wat vrienden een paar kwitanties. ‘Mijn cliënt was naïef’, reageert zijn advocaat Neslihan Aydogan, ‘hij dacht dat het geld echt naar een goed doel ging.’ Ö. moest terugbetalen en kreeg een voorwaardelijke straf.

Een andere verdachte beweert tijdens het verhoor en de zitting dat hij de kwitanties alleen had verzameld om de Fiod als een zelfbenoemde informant te kunnen helpen. Door het hele land wordt door moskeeën op deze manier op grote schaal gefraudeerd, zo verklaart hij. Concreet wordt hij niet, op één tip na: ‘De mensen spreken over het feit dat een Islamitische Universiteit zich bezighoudt met het verkopen van kwitanties’, zegt hij tegen de Fiod.

De rechtbank is niet onder de indruk en geeft de nepinformant een taakstraf van tachtig uur. Maar het caf neemt de tip serieus. Er zijn op dat moment twee islamitische universiteiten, de Islamitische Universiteit van Rotterdam en een meer gematigde afsplitsing daarvan, de Islamitische Universiteit Europa (iue). Deze laatste heeft al eerder vragen van de fiscus gekregen. Na vooronderzoek worden de bestuursleden eind 2016 gearresteerd voor verhoor.

‘Wij moesten in de krant lezen dat de leiding vastzat’, herinnert zich een oud-docent, ‘de Fiod-inval was heel vroeg en de staf probeerde alles voor de leerlingen en docenten verborgen te houden.’ Naast voorzitter Sofjan Siregar worden ook rector Nedim B. en zijn schoonzoon en penningmeester Arif D. aangehouden.

Aan de universiteit volgen op dat moment zo’n driehonderd studenten een erkende opleiding tot geestelijk verzorger. Daarnaast worden ook allerhande cursussen gegeven, in Rotterdam en in ‘dependances’ in Denemarken, Duitsland en Zwitserland. ‘Die weekendcursussen brachten veel geld binnen’, vertelt de oud-docent, ‘zo knoopten ze de eindjes aan elkaar. Dan vertrokken een paar docenten met de auto naar Zürich of Kopenhagen en kwamen terug met tassen cursusgeld, zodat we weer salaris konden krijgen. Zo leek het jaren goed te gaan.’

Uit het caf-onderzoek blijkt echter iets anders. Het cursusgeld is lang niet kostendekkend en de iue heeft giften nodig. En het Combiteam constateert dat er in 2012 veel meer kwitanties voor giften zijn uitgeschreven dan in de administratie is verantwoord. Volgens de jaarstukken is 88.564 euro aan donaties binnengekomen, terwijl de computer van de Belastingdienst turft dat zo’n 2500 belastingbetalers dat jaar samen voor maar liefst 3.445.808 euro aan giften aan de universiteit hebben afgetrokken.

De bestuursleden worden geconfronteerd met de cijfers. Siregar is er totaal door overvallen. Hij kreeg niet eens salaris voor zijn onderwijstaak en was op verzoek van de rector voorzitter en uithangbord geworden. Sporadische bestuursvergaderingen gingen nooit over geld. De rector regelde alles en vervalste stiekem Siregars handtekening op documenten.

De rector Nedim B. houdt zich tijdens de verhoren op de vlakte. ‘De administratie kon de groei van de iue niet goed aan’, zegt hij, ‘het personeel was niet goed op niveau. Personeel van hoog niveau kon ik niet betalen.’ Geconfronteerd met cijfers en documenten beroept hij zich daarna op zijn zwijgrecht.

Het derde bestuurslid, Arif D., penningmeester en schoonzoon van Nedim B., verklaart over de financiële problemen van de universiteit: ‘Ik weet dat mijn schoonvader de iue heeft opgericht en hij doet er alles aan om de iue draaiende te houden. Zo heeft hij in het verleden zelfs een extra hypotheek op zijn huis genomen om geld in de iue steken.’ Na een paar dagen bekent hij dat alle kwitanties met hoge bedragen met medeweten van de rector werden ‘verkocht’ voor een fractie daarvan. Alleen kwitanties tot een paar honderd euro corresponderen met het werkelijk gegeven bedrag. Daarboven is maar tien tot twaalf procent werkelijk gedoneerd, vaak contant en soms ook giraal. De truc was afgekeken van de fraudeurs die eerder in de regio actief waren, zo blijkt uit een e-mail in het dossier.

Na tientallen verhoren komen de bestuursleden weer vrij, maar het schandaal is het begin van het einde voor de school. Siregar trekt zich terug als boegbeeld en komt een half jaar later te overlijden. ‘Bij zijn hardhandige arrestatie gingen Fiod en justitie alleen af op de valse verklaringen van de penningmeester’, blikt een naaste van de familie terug, ‘hij was slachtoffer van manipulatie door de twee andere bestuurders, die hij vertrouwde. De rechter-commissaris erkende dat zijn handtekening vervalst was, maar voor justitie bleef hij formeel verdachte.’

Het aantal studenten loopt hard achteruit en de Onderwijsinspectie oordeelt dat de instelling zich geen universiteit meer mag noemen. In 2019 gaat de school failliet. ‘Jammer, want de kwaliteit van het onderwijs was goed’, zegt curator Marcel Windt. De rector wacht de rechtszaak niet af en vlucht. Vanuit Turkije reageert hij gelaten op de rechtszaak: ‘Een instelling die met grote opofferingen tot stand was gekomen en de Nederlandse samenleving met succesvolle onderwijsactiviteiten van dienst was, werd vernietigd’, zo reageert hij, ‘mijn familie werd verscheurd. Aangezien ik geen kennis heb van boekhouden, heb ik nooit in deze functie gezeten. Ik weet niet zeker in hoeverre de gemaakte beschuldigingen waar zijn.’

Het Openbaar Ministerie eist drie jaar cel tegen de voortvluchtige rector en in maart doet de rechtbank uitspraak. Maar de afgelopen zes jaar zijn al duizenden afgeleide, kleine zaken afgewikkeld tegen donateurs van de iue en andere islamitische instellingen. Daarbij nam de fiscus een voorschot op het iue-dossier, zo blijkt uit vrijgegeven documenten: ‘Zelfs al zou uiteindelijk blijken ter zitting dat we terug moeten in de behandeling is dat een aanvaardbaar risico’, rapporteert het Combiteam in een vrijgegeven stuk, ‘met de begeleidersgroep van caf is afgesproken dat we het probleem van de valse kwitanties integraal aanpakken en daarbij past een stringente aanpak. Overigens denken wij dat we voldoende argumenten hebben en nog zullen krijgen uit lopende strafzaken om onze standpunten te onderbouwen.’

Er zou op basis van data-analyse in de loop van de jaren door de iue voor zeker 8,5 miljoen zijn gesjoemeld door zo’n 2500 donateurs. Al deze donateurs moeten terugbetalen, velen gaan daartegen in bezwaar en beroep en de zwaarste gevallen worden ook strafrechtelijk vervolgd. Zo hoopt het caf de zaak tegen de iue alsnog rond te krijgen. ‘Slechts een paar donateurs bekennen die fraude’, zegt Nursel Kose-Albayrak, advocaat van zo’n twintig donateurs. Ze verwijt de Fiod tunnelvisie. ‘Dat een handvol rotte appels heeft gefraudeerd, zegt niets over de rest. Mijn cliënten kunnen soms zelfs met bankafschriften aantonen dat de kwitanties kloppen. Toch wijst de fiscus hun aftrek af en de rechter volgt. Het gaat om vijfhonderd of duizend euro, maar een vergrijpboete kan grote gevolgen hebben voor iemands carrière. Er zijn mensen die strafontslag hebben gekregen omdat ze bij de douane of bij de Belastingdienst zelf werkten.

Een voorbeeld daarvan is Bekir A. uit Vlaardingen. Hij werkte bij de Belastingdienst en was zelfs een tijd betrokken bij fraudecontroles, zo vertelt hij. Omdat zijn vrouw vrijwilligerswerk deed bij de iue, maakte hij twee keer een gift over van duizend euro. Als een paar jaar later het schandaal uitbreekt, wordt hij vervolgd omdat hij tijdens zijn werk fraude met moskeeën door de vingers zou hebben gezien. ‘Dat was niet zo’, reageert hij fel, ‘en daarvan ben ik ook vrijgesproken. Ik deed mijn controlewerk altijd eerlijk, volgens de normale regels. Maar die regels waren veranderd.’

Een kwitantie is bedoeld als bewijs voor een betaling. Maar van Bekir werd opeens verwacht dat hij kwitanties van islamitische instellingen anders ging behandelen. En hij was niet de enige Belastingdienst-medewerker die in de knel kwam door de nieuwe fraudeaanpak. ‘Een paar behandelaars in de bezwaarfase claimen dat voor hen onvoldoende duidelijk was wat de caf-aanpak nu precies inhoudt’, staat er in een intern weekverslag van caf, ‘welke tactiek daarin wordt gevolgd en welke consequenties dat zou moeten hebben voor de bezwaarbehandeling. Op het laatste moment waren in deze casus een aantal interventies noodzakelijk teneinde ervoor zorg te dragen dat het bezwaar werd afgedaan op een passende wijze.’

Van de rechter krijgt Bekir alsnog gelijk. Hij wordt vrijgesproken van het tekortschieten als controleur. Maar zijn eigen gift aan de iue kan hij onvoldoende aantonen. Hij krijgt daarvoor een taakstraf en moet terugbetalen. Bij de Belastingdienst is hij ontslagen.

Advocaat Priscilla de Haas won vorig jaar een strafzaak van een ondernemer die jarenlang aan de iue had gedoneerd met zowel contante als girale giften. ‘Onder het mom “één getuige is geen getuige” vond de rechtbank de verklaringen van de penningmeester onvoldoende bewijs. Maar fiscale beroepzaken van deze en andere cliënten werden niet gegrond verklaard. Soms kon ik de vergrijpboetes eraf krijgen, maar dan ging de Belastingdienst in hoger beroep. Het hof legde dan een hogere boete op van 75 procent wegens listigheid.’

Vanaf 2016 wil de Belastingdienst breder gaan opsporen. ‘Er is ten aanzien van fraude bij de aftrek van contante giften geconstateerd dat sprake is van een landelijk fenomeen’, schrijft het caf. In een ander memo wordt gesproken over ‘tientallen stichtingen’. De afdeling Data & Analytics moet dat totaalplaatje uit de miljoenen aangiftes zien te destilleren. ‘We realiseren ons terdege dat sprake is van gevoelige informatie, maar vanwege de ernst van de situatie is het volgens ons noodzaak om toch een dergelijk type query (zoekterm - mdv) aan te vragen’, meldt een caf-medewerker. Hij verwijst naar de tips van Rotterdamse verdachten. ‘Zij hebben verklaard dat dit bij bepaalde bevolkingsgroepen al jaren een gebruikelijke manier van handelen is en dat dit type fraude zeer breed verspreid is. (…) Te verwachten is dat dit op enig moment tot publiciteit gaat leiden. (…) We zijn dus niet bezig met een doelredenering, het is ook niet zomaar een probeersel, maar gebaseerd op een concrete casus. Deze casus wordt elke dag groter. (…) Inmiddels is ons duidelijk dat men de 2e nationaliteit uit de bvr (Beheer van Relaties – mdv) aan het weghalen is. Omdat men het veld van de 2e nationaliteit aan het opschonen is, is ons inziens extra haast geboden bij het uitzetten van de query.’

De precieze uitkomst van de zoekvraag wordt niet vrijgegeven, maar sinds de landelijke data-analyse waren de giften aan moskeeën vaker doelwit van extra onderzoek. Zelfs girale giften aan moskeeën met de Anbi-status werden regelmatig afgekeurd, zo blijkt uit gepubliceerde jurisprudentie en rondvraag bij belastingadviseurs. Voor zover donateurs bezwaar en beroep aantekenden tegen een correctie, kregen ze van de rechter zelden gelijk. En anders ging de fiscus in hoger beroep, zelfs bij kleine bedragen. Hoewel er sinds de Rotterdamse zaken geen valse kwitanties meer opduiken, bleef het wantrouwen groeien. Soms bestempelden inspecteurs moskeegiften als niet-aftrekbare ‘entreegelden’ of ‘vergoeding voor koran-onderwijs’. Of werd vanwege een spelfout het bestaan van een moskee ontkend, terwijl die al decennia open is.

Belastingbetalers door het hele land werden steeds vaker gevraagd bewijsstukken voor de moskeegift op te sturen. Een kwitantie volstond niet meer. Als extra bewijs vroeg de Belastingdienst vaak een brief van het moskeebestuur of inzage in de moskeeboekhouding. Voor een Anbi-moskee met honderden donerende bezoekers vergen de blauwe brieven op die manier veel tijd. Sommigen hebben om die reden hun Anbi-status zelfs opgezegd. In andere gevallen trok de fiscus die in. Daarbij lijken soms ook politieke motieven een rol te spelen. Zoals bij de affaire rond de islamitische hulporganisatie Rohamaa. De Anbi-status werd ingetrokken na ophef over een ‘haatimam’ op een benefietevenement. Na meerdere rechtszaken oordeelde de rechtbank in 2019 dat de Haagse stichting toch recht heeft op de fiscale status.

‘Moskeeën zijn bang voor hun reputatie’, zegt Touria Khidous, die namens een moskee procedeert over de ingetrokken Anbi-status. ‘Ze hangen hun fiscale problemen niet aan de grote klok, uit angst voor nog meer rompslomp.’ Sinds het caf is opgeheven, houdt een ander team zich bij de Belastingdienst met dit thema bezig, blijkt uit haar dossiers. Ook dit team, het sfo, maakt weinig onderscheid tussen strafrecht en belastingcontrole, is haar indruk. Als een strafzaak niet rondkomt, wordt de moskee met een belastingmaatregel afgestraft.

‘Kwitanties zijn al jaren niets meer waard’, zegt Nourdin el Ouali van moskeekoepel Spior en het meldpunt Meld Islamofobie. ‘Ze worden niet meer door de Belastingdienst geaccepteerd. Terwijl moskeeën echt hun best doen.’ Bij het meldpunt kwamen tientallen klachten binnen van islamitische organisaties door het hele land die onder vuur liggen van de Belastingdienst.

Bij drie moskeeën zijn zelfs invallen gedaan. Daarbij speelden ook andere verdenkingen. In Geleen arresteerden politie en Fiod in 2017 het bestuur van de Houda-moskee. Er zou gesjoemeld zijn met donaties, waarvan een deel via de stichting Babycare werd doorgesluisd naar door IS gecontroleerde gebieden in Syrië. Maar de rechtbank oordeelde ‘dat het uitdelen van luiers en babymelk in een gebied, dat wordt gecontroleerd door IS of Jabhat al-Nusra, mogelijk moet zijn’. De oud-bestuurders werden ook vrijgesproken van gerommel met de giftenadministratie.

Een Fiod-onderzoek naar de Tilburgse imam Ahmad Salam en zijn zonen Bilal, Ammar en Suhayb lijkt met een sisser af te lopen. Ahmad Salam werd een bekende Nederlander, omdat hij toenmalig minister Rita Verdonk weigerde een hand te geven. Later raakte hij in opspraak omdat hij gelovigen zou hebben opgeroepen geen belasting te betalen. Sindsdien bouwde hij met zijn zonen een netwerk op van twee moskeeën, stichtingen en zelfs een online tv-zender waarmee veel geld wordt ingezameld voor moskeeën en hulpprojecten.

In 2016 deed de Fiod een inval bij de moskeeën in Utrecht en Tilburg, op zoek naar bewijs voor witwassen en steun aan terrorisme. Maar een rechtszaak bleef uit. In 2020 voelde de Parlementaire Ondervragingscommissie naar Ongewenste Beïnvloeding (Pocob) zoon Suhayb Salam aan de tand over dezelfde verdenkingen. Hij wordt dit jaar vervolgd voor het geven van foutieve informatie aan de parlementaire commissie.

Ondertussen doet een nieuwe parlementaire commissie een enquête naar fraudebeleid bij de fiscus en andere diensten. Commissielid en Denk-voorman Farid Azarkan is al lang met misstanden bij de Belastingdienst bezig. ‘Het jarenlang stelselmatig verdacht maken en negatief wegzetten van mensen met een migratieachtergrond, ook door sommige politieke partijen, maakt dat er allerlei vooroordelen over de genoemde groepen heersten. Ik heb de overtuiging dat dat sentiment er ook toe heeft bijgedragen dat overheidsorganisaties deze mensen zijn gaan discrimineren en ze daarmee eerder en harder hebben gestraft. De overheid heeft daarmee artikel 1 van de grondwet geschonden.’

Het is vreemd dat giften aan moskeeën al die jaren verdacht waren, terwijl er nog nooit fraude is geconstateerd, vindt Muhsin Köktas van het Contactorgaan Moslims en Overheid (cmo). ‘Moskeeën weten dat ze in de gaten worden gehouden. Ze kijken wel uit. Dat er gesjoemeld is met valse bonnen verbaast me niet. Fraude komt overal voor. Ik heb als moskeebestuurslid ook weleens een voorstel geweigerd om met giften te frauderen. Dat zijn incidenten. Verreweg de meesten geven aan goede doelen omdat dat een moslimplicht is, niet omdat het aftrekbaar is.’

‘Wij zamelen hier in voor een islamitische begraafplaats’, vertelt El Ouali van moskeekoepel Spior. ‘We hebben al meer dan twee ton opgehaald. Dat gaat meestal via Tikkies en we staan met pinautomaten, maar soms ook contant. Dan hanteren we het acht-ogenprincipe, dus vier getuigen. Zo zijn we continu aan het nadenken, samen met onze accountant. Wat kunnen we nog meer doen?’

Een deel van het probleem is verholpen omdat contante giften sinds 2021 niet meer aftrekbaar zijn, ook niet met kwitantie. Over giften naar en vanuit het buitenland bestaat nog wel veel onduidelijkheid. ‘Een donatie uit het buitenland wordt bij voorbaat gezien als beïnvloeding’, zegt El Ouali, ‘dat raakt aan de vrijheid van godsdienst en vereniging. Burgemeester Aboutaleb heeft in 2016 in Qatar zelfs gevraagd om een aangekocht Rotterdams pand weer te verkopen. De buurt maakte zich zorgen over een salafistenschool. Dus kwam er geen school.’

‘Het vertrouwen in de overheid is binnen de moslimgemeenschap aangetast door de schandalen bij de Belastingdienst’, signaleert Kamerlid Azarkan. ‘Dat merkten we aan de vaccinatiebereidheid tijdens de coronapandemie.’ Hij verbaast zich over de capaciteit die ingezet wordt om dit type fraude aan te pakken. ‘Als je het rationeel bekijkt, dan zijn er andere, veel grotere fraudezaken en daar zit nauwelijks capaciteit op. Men dacht een paar miljoen terug te halen met de toeslagenmisdaad. In de praktijk gaat het ons zes miljard euro kosten.’