WENEN In het kampioenschap voor de meest troosteloze spoorwegstations van Europa kaapt Wenen moeiteloos brons, zilver én goud weg: Westbahnhof (Hoog Catharijne zonder overkapping), Wien Mitte (Zuidas zonder as) en Südbahnhof (zuidstation zonder iets zuidelijks). Het Südbahnhof ligt aan een van die horribele Weense Ringen (zesbaanswegen dwars door de stad). Het is aankomst en vertrek voor treinen naar Praag, Bratislava en Boedapest. Kaalgeslagen hopeloosheid. Een troosteloos stortgat voor het nieuwe Europa.
Regisseur Johan Simons koos voor zijn afscheidsvoorstelling van Zuidelijk Toneel Hollandia (tekst: Tom Lanoye) voor een doorgangs- en wachthal van dit Weense Südbahnhof. Tussen rijen kuipjes zoeken een stamcelbio loge, een chassidische jood, een uitgekotste ondernemer, een gereïncarneerde soldaat uit het Belgische leger van de Grote Oorlog (wereldoorlog nummer één), drie afgetrapte hoeren (en hun jonge collegaatjes) rust, aanspraak en troost bij elkaar. Om in een soms iets te wijdlopige tekst, die een keten aan monologen is, uiteindelijk te besluiten dat ze niet langer bij deze wereld willen horen.
Moeten ze dood, dan toch liever in het Verre Oosten of in de Latijns-Amerikaanse landen van de tango. Ze zingen Bach, Jiddische evergreens uit het klezmer repertoire, jankende melodieën uit de onderbuik van Europa. Het oude Europa welteverstaan. Ze verklaren de oorlog aan dat oude Europa. Voor een echte oorlog missen ze de middelen. Ze moeten er ook niet aan denken. Ze willen weg. Ver weg.
De avond voor de première zie ik een try-out. Plukken publiek, passanten die blijven hangen en van niks weten. Verder doorgaande en aankomende reizigers die van de roltrappen of van de perrons komen. Ik houd ze aanvankelijk voor geraffineerd ingehuurde Weense figuranten. Naïef natuurlijk. Ze blijken échte reizigers. Ze hollen door de voorstelling, kijken panisch om zich heen (dit was toch een station?), hollen door of blijven kijken.
Achter me zitten drie Bahnhof-Trinker, twintigers, jongens nog, wel aardige jongens trouwens, geroutineerde outcasts. De meters blik die ze onder hun kuipjes verzamelen bevatten bepaald geen mineraalwater. Ze kijken ruim een uur gefascineerd toe, praten daarna beneveld door de voorstelling heen. Net als de oude, tandeloze Hongaar die verhaal wil halen over zijn verpfuschtes Leben. Hij is kwaad. Maar hij is wel een uur gebleven. Na de voorstelling is hij er nog altijd, vol alcohol door drenkt commentaar.
Deftig heet dit: de theatrale werkelijkheid (wij herkennen die: gekostumeerd, zendmicrofoons, rij dende attributen, speciaal licht) mengt zich met een stroom van reizigers, bedelaars, Kinder von Bahnhof Süd. Het oogt allemaal ongemakkelijk. En dat is vermoedelijk precies de meestergreep van de bedenkers van deze begrafenis van Fort Europa. Van het al lang vergeten sanitaire cordon rondom ons continent dat op het vliegveld van Wenen ondertussen een officiële status heeft ge kregen: «Schengen» melden de aan wijzingsborden op Wien Flughafen, bijna dreigend. Ik inter preteer: wir sind ein Volk! Andere Völker vorläufig ausgeschlossen!
Fort Europa is een van de openingsvoorstellingen van de Wiener Festwochen. Peter Brooks bescheiden Afrika-voorstelling Tierno Bokar (in juni op het Holland Festival) hoort er toe. En het concert voor het Rathaus van Wenen, met Nina Hagen en Marianne Faithfull. Allemaal in de dagen waarin de nederlaag van de nazis Europa-wijd wordt herdacht.
Op de première van Fort Europa wandel ik aan het eind nog even binnen kan zomaar, ik zou een reiziger naar Bratislava kunnen zijn. Ik kom net uit het Weense Burgtheater. Heb daar Schillers Don Carlos gezien, aan de vooravond van zijn tweehonderdste sterfdag. Briljant toneel dat niets, maar dan ook echt níets met dit requiem voor Fort Europa, het Schengen-akkoord, de Europese grondwet van doen heeft. En toch alles. Even wanhopig namelijk. Aangekomen uit Weens top theater kijk ik gefascineerd naar premièrepubliek dat zichtbaar worstelt met theater waarin met iedere vorm van toptoneel korte metten wordt gemaakt. Het is een korte reis van het Weense centrum naar de Weense periferie.
Het lijkt een eeuwigheid.
Fort Europa: Hooglied van versplintering is van 2 t/m 18 juni te zien op locatie in Utrecht. Inlichtingen: 040-2460656, www.zthollandia.nl