‘Hoe je het ook bekijkt: Piet kan je niet verslaan’, zingen enkele deelnemers van de Saamhorigheidsquiz. Piet, dat is Zwarte Piet, en aan dit citaat zijn nog een paar veel grotere clichés over tradities en racisme voorafgegaan. In een film van ongeveer twintig minuten, groot geprojecteerd te zien in De Appel in Amsterdam, trekt een bonte stoet van racistische en xenofobe uitspraken voorbij, uitgesproken door een witte quizmaster met een deels zwart geschminkt gezicht, vier in alle opzichten diverse kandidaten en een donkere assistent.
De film heet Saamhorigheid en is gemaakt door de Amerikaanse kunstenaar Pope.L in opdracht van De Appel. Pope.L, geboren in 1955 in New Jersey, omschrijft zichzelf als ‘a fisherman of social absurdity’. Eind jaren zeventig begon hij met performances in het centrum van New York, een Crawl waarbij hij in een net pak over Times Square kroop. Sindsdien staan taal, gender, ras en sociaal engagement centraal in zijn werk. In 2019 herhaalde hij de Crawl, nu met 140 vrijwilligers die door het centrum van Manhattan kropen, geblinddoekt.
Saamhorigheid maakte hij samen met curator Monika Szewczyk, die van 2019 tot april 2022 directeur was van De Appel. Ze had Pope.L leren kennen in Chicago, waar hij doceert. Voor documenta 14 in Athene en Kassel in 2017, waar Szewczyk als curator werkte, ontwikkelde hij onder haar begeleiding Whispering Campaign. Saamhorigheid is onderdeel van een groter project. In Frankfurt presenteerde de kunstenaar in 2021 het project Missverständnisse, waarbij in een tentoonstelling het maakproces en twee voltooide afleveringen van een televisiequiz te zien waren. Een quiz waarin de lokale scheve verhoudingen, vooral op het gebied van racisme, seksisme en het kapitalisme van de banken, geridiculiseerd werden. Elders in de expositie waren ook voorgesprekken met de acteurs, decorstukken en de achterliggende ideeën van de kunstenaar te zien en horen.
De Appel toont de Nederlandse variant in een kale vorm: de video speelt in een loop in een verder lege ruimte, en er zijn een paar alinea’s tekst als toelichting. De Engelstalige film zelf is een wervelwind die maar moeizaam de aandacht vasthoudt. Het meeste speelt zich af in een bordkartonnen decor (hetzelfde als in Frankfurt) in een studio, één onderdeel is op straat.
De talkshowhost met de zwarte schmink, een Nederlandse actrice die suggereert Amerikaans te zijn, (ze heeft het over Dutchland) acteert zo expliciet overdreven dat de inhoud lastig is te volgen. De vier kandidaten krijgen de ene sneer na de andere. Alle pijnlijke, maar inmiddels veelbesproken thema’s passeren de revue: Amsterdam is de stad van de ‘amnesiacs’, groot geworden door slavernij, en de oudere witte man wint de onnavolgbare quiz omdat zijn valsspelen niet wordt opgemerkt, en ondanks protesten van de vrouwelijke zwarte deelnemer. Meer informatie over de ideeën van Pope.L, en over specifiek deze Nederlandse versie van de quiz, had het de betekenis gegeven die past bij een kunstenaar van deze grootte.
Saamhorigheid/Togetherness door Pope.L is tot 19 februari te zien in De Appel, Amsterdam.