Kansspel

Als documentairemaker is de Duitse meester Werner Herzog wars van feiten en waarheden gecreëerd door de traditionele stijl van cinéma vérité, die authentieke beelden weergeeft en alleen het waarneembare toont. Herzog daarentegen speurt naar het onzichtbare, ja, het sublieme, en hij is alleen tevreden als hij, verteller, dingen kan zeggen als: ‘We komen van aangezicht tot aangezicht met het oneindige.’ Maar in zijn nieuwe film, over de diepere betekenis van meteorieten, is er één moment van nuchterheid. Vanachter de camera onderbreekt Werner een wetenschapper die zegt: ‘Allemaal zijn we ruimtestof.’ Herzog: ‘Ik ben geen ruimtestof, ik ben een Beier.’

Het is een mooie scène in Fireball: Visitors from Darker Worlds, geproduceerd door de streamingdienst van Apple. De film heeft meer weg van een sciencefiction-spektakelstuk dan een documentaire. We hebben het immers over de verschrikkelijke kracht van de natuur, over het ontstaan en de vernietiging van planeten, over massale uitwissing – en misschien zijn de mensen als volgende aan de beurt. En dan is het individu heel nietig: puur per toeval ben je een denkend wezen, je bestaan is het gevolg van een kansspel. Desondanks staan we erop te zeggen: ik bén er, als Beier, als Nederlander, et cetera.

Zijn partner en presentator in de film is net als in Encounters at the End of the World (2007), over Antarctica, de Britse vulkanoloog Clive Oppenheimer, een man die net doet alsof hij niets begrijpt van wat de denkers en wetenschappers allemaal vertellen over de relatie tussen mens en meteoriet. Herzog en Oppenheimer bezoeken plaatsen waar meteorieten ooit zijn ingeslagen, natuurlijk Chicxulub, Mexico, waar 65 miljoen jaar geleden het tijdperk van de dinosauriërs eindigde toen een planetoïde tegen de aarde botste. Prachtige beelden zien we vervolgens van een vuurbaldans in Mexico tijdens de viering van de Dag des Doods, gevolgd door beelden die dashboardcams maakten van een meteorietvlucht in de Canadese lucht en, het mooist, van Mekka, en dan horen we Herzogs krassende stem die vertelt hoe God volgens de islam een meteoriet stuurde zodat Adam en Eva wisten waar in het Paradijs ze een altaar moesten bouwen, en kijk nu, de Hadjar-ul-Aswad (de Zwarte Steen) precies in het midden van de Grote Moskee waar duizenden moslims in een cirkel (precies de vorm van een meteorietkrater) omheen draaien. De steen, zegt Herzog, is ‘bijna zeker’ een meteoriet.

Hoe prachtig en overweldigend de beelden ook zijn, het fijnst is nog om pakweg twee uur lang naar Herzog te luisteren, naar zijn Beierse accent, naar zijn taalgebruik: ‘A beach resort so godforsaken you want to cry here.’ De film laveert tussen wanhoop en extase, tussen mens en onmetelijkheid. Meteorieten, ‘bezoekers van duistere werelden’, verenigen alle mensen via cultuur, van rampenfilms uit Hollywood tot rituele begrafenissen op het eiland Mer in de Straat Torres. Maar dat is niet de boodschap. De boodschap is die van Herzog: ‘We do not know what in the future is coming at us, eventually destroying us.’ Je denkt bijna: hij kan niet wachten.