Binnen enkele weken hebben zich online via Telegram bijna honderdduizend vluchtelingen verzameld. Afgelopen zondag riepen de organisatoren via speciale Telegram-kanalen op om vanaf maandag 19 september met z’n allen naar Edirne, een Turkse plaats vlak bij de grens met Bulgarije, te trekken. Diezelfde dag meldden al duizenden mensen dat ze onderweg waren. Dat was het startsein van de Karavaan van Licht. In grove lijnen is dit het plan: met een zo groot mogelijke groep vluchtelingen een konvooi vormen en lopend de Turkse grens oversteken naar Europa. Iedereen die meeloopt wordt gevraagd om ingeblikt voedsel, water, reddingsvesten, slaapzakken, tenten, ehbo-koffers en andere noodzakelijke benodigdheden mee te nemen. Het is de bedoeling dat journalisten de eerste lijn van de karavaan vormen, daarachter een rij met artsen en verpleegsters in witte uniformen en tassen met het embleem van het Rode Kruis, en dan pas de vluchtelingen.
‘We verwachten dat er meer dan 150.000 mensen aansluiten’, zegt een van de organisatoren telefonisch. Dat aantal is gebaseerd op het online animo. De 46-jarige Syrische ingenieur woont sinds hij in 2013 zijn land ontvluchtte samen met zijn vrouw en drie kinderen in Istanboel en wil om veiligheidsredenen anoniem blijven. Samen met een groep Syrische journalisten, artsen en andere ingenieurs die zijn gevlucht en nu door willen reizen naar Europa heeft hij begin september de Telegram-groep aangemaakt. ‘Wij richten ons tot de Syrische vluchtelingen in Turkije, maar iedereen is welkom.’
De karavaan zal starten vanuit een aantal Turkse provincies, maar het grootste deel van de vluchtelingen die mee zullen lopen bevindt zich in Istanboel. ‘Wij roepen iedereen op om willekeurig, stiekem en onopvallend naar grensovergangen te vertrekken.’
De organisatoren stuurden vorige week een brief naar de Turkse autoriteiten om toestemming te vragen voor de actie. Ze willen dat Turkije hun doorgang geeft en niet arresteert. Tot nu toe is een reactie uitgebleven. ‘Wij beschouwen dit stilzwijgen als instemming’, zegt hij. Naar eigen zeggen spraken ze onlangs met de VN-vluchtelingenorganisatie unhcr en die stond niet negatief tegenover het plan. Ze kloppen binnenkort ook bij andere mensenrechtenorganisaties aan om steun te vragen.
Zelfs als Turkije alsnog laat weten tegen de actie te zijn, gaat de karavaan door. De organisatoren worden gesterkt door de ‘duizenden berichten die wij dagelijks via Telegram ontvangen’ van mensen die mee willen doen. Veel vluchtelingen zien dit konvooi als misschien wel de laatste kans om Europa te bereiken. En om de Turkse autoriteiten niet nog veel wijzer te maken, is het vertrekmoment tot het laatst geheim gehouden.
In Syrië is onlangs als reactie op de Karavaan van Licht de Karavaan van Vrede opgericht. De organisatoren roepen Syriërs op om naar de Turks-Syrische grensovergang Bab al-Hawa te vertrekken. Als het lukt om de grens te passeren, willen ze zich aansluiten bij de Karavaan van Licht. Op 12 september probeerde een grote aan de Karavaan van Vrede verbonden groep de grenzen illegaal over te steken, maar de pro-Turkse rebellengroep Tahrir al-Sham hield hen tegen. Nu proberen ze een grotere groep te vormen om zo Turkije binnen te komen. ‘We hebben contact gehad en als het ze lukt om op tijd in Turkije te zijn, zijn ze meer dan welkom’, zegt de Syrische ingenieur. Hij sluit niet uit dat de karavaan veel vluchtelingen van buiten Turkije zal aantrekken.
Turkije is al zeker zeven jaar het land dat wereldwijd de meeste vluchtelingen opvangt. Er zijn volgens de officiële cijfers alleen al 3,7 miljoen Syriërs, al is de Turkse bevolking ervan overtuigd dat het er in het echt nog veel meer zijn. En hoewel ze eerder als ‘broeders’ werden ontvangen, toen ze hun eigen land door de burgeroorlog moesten ontvluchten, is mede door de enorme economische malaise in Turkije het sentiment totaal gekanteld naar een openlijk discriminatoir discours. Veel Turken vinden inmiddels dat hun land wordt ontwricht door de miljoenen vluchtelingen en dat zij de oorzaak zijn van de problemen.
Het is in aanloop naar de verkiezingen volgend jaar een van de belangrijkste thema’s. President Erdogan krijgt van de oppositie harde kritiek, omdat hij veel vluchtelingen heeft toegelaten en ze door de Turkijedeal met Europa niet laat doorreizen. Er zijn veel politieke partijen die een anti-vluchtelingenbeleid beloven, met als meest extreme de jonge, in de peilingen snel groeiende IYI Partij, een afsplitsing van de ultra-nationalistische mhp. Oprichter en partijleider Meral Aksener zei onlangs dat als haar partij aan de macht komt alle Syrische vluchtelingen voor 1 september 2026 terug moeten zijn in hun eigen land en dat ze tot die tijd in kampen zullen worden gezet zodat de ‘demografische samenstelling en Turkse identiteit’ beschermd zullen blijven. Erdogan stelde voor om Syrische vluchtelingen naar de zones in Noord-Syrië te sturen die momenteel onder controle staan van het Turkse leger.
Ondertussen groeit het geweld tegen vluchtelingen in Turkije. Volgens Turkse media is begin september in Antakya een zeventienjarige Syrische jongen doodgestoken door een woedende menigte, omdat hij de schouder van een vrouw zou hebben aangeraakt. Dat werd door haar zoon opgevat als seksuele intimidatie, een beschuldiging die vaak wordt geuit tegen vluchtelingen. De angst voor geweld en om teruggestuurd te worden naar het land dat ze juist zijn ontvlucht zorgt ervoor dat veel vluchtelingen nu door willen reizen naar Europa. Een deelnemer aan de Karavaan van Licht bedankt in een bericht op sociale media de Turken omdat ze al tien jaar worden opgevangen en laat weten dat ze geen andere keuze hebben dan verder te trekken ‘om de lasten voor de Turken’ te verlichten.
Lina (45) wacht in spanning op het moment dat de Karavaan van Licht in beweging komt. Ze is een van de leden van de Telegram-groep. Aan de telefoon vertelt ze dat ze de oorlog in Syrië is ontvlucht en dat ze nu al enige tijd in Turkije woont met haar drie dochters. Haar echtgenoot is tijdens de oorlog omgekomen. Het probleem in Turkije is, aldus Lina, dat ze veel last heeft van het anti-vluchtelingensentiment onder een deel van de bevolking. Ze krijgt op straat geregeld te maken met racistische beledigingen en ander verbaal geweld. Daarnaast is het leven in Turkije in financiële zin steeds zwaarder geworden. Lina ontvangt maandelijks omgerekend zo’n 250 euro. Maar door de gestegen huurprijzen van huizen en de enorme inflatie komt ze lang niet rond. ‘Soms naai ik kleding voor de buren, maar ook dat is niet voldoende. Mijn negenjarige dochter droomt ervan om vlees of vis te eten. Daar hebben we nu gewoon geen geld voor.’ Als ze eerlijk is, heeft ze ook er ook niet veel vertrouwen in dat zij en haar kinderen met de karavaan Europa zullen bereiken. ‘Maar ik ben wanhopig. Onze situatie in Turkije is onhoudbaar en we zijn bang om teruggestuurd te worden naar Syrië.’
Ruim twee jaar geleden werd er een soortgelijke ‘trek’ georganiseerd door een groep Syriërs in Turkije. Zij noemden zich toen de Karavaan van Hoop. Zij waren destijds wat vrijer in de communicatie naar de buitenwereld en dat bleek geen gelukkige zet. ‘Een uur nadat wij via onze Telegram-groep en Facebook-accounts het vertrekmoment hadden aangekondigd, viel de Turkse inlichtingendienst onze huizen binnen en arresteerde ons’, zegt Rdwan Alshhwan (35), een van de organisatoren. Hij kreeg een gevangenisstraf en werd vervolgens onder dwang naar Syrië gedeporteerd.
Volgens Alshhwan is zijn konvooi niet verbonden aan de Karavaan van Licht en hij sluit niet uit dat Turkije verhindert dat ze een vrije doorgang naar Europa krijgen. ‘Turkije wil namelijk zijn relatie met Europa niet op het spel zetten, weet ik uit ervaring.’
‘We beseffen dat onze mars richting Europa erg gevaarlijk kan zijn’, zegt de organisator van de Karavaan van Licht. Kinderen mogen daarom niet mee. De karavaan wordt met een medische staf uitgerust om, indien nodig, vluchtelingen te behandelen. Er is ook een nieuw Telegram-kanaal gelanceerd dat volledig gewijd zal zijn aan het vastleggen van mensenrechtenschendingen tegen vluchtelingen tijdens de mars. Een aantal leidinggevenden moet zorgen voor een vreedzaam verloop. ‘Wie zich niet aan de regels van het konvooi houdt, wordt overgedragen aan de politie’, zegt de Syrische ingenieur.
‘Dit konvooi is een sprankje licht aan het einde van de tunnel’, aldus een dertigjarige Irakees die zich Al-Basrawi noemt en die sinds 2019 in Istanboel woont. Volgens hem is de karavaan erg populair geworden onder vluchtelingen in Turkije en geeft het hun hoop. De kans is zeer klein dat iemand alleen of via een smokkelaar Europa bereikt, zegt Al-Basrawi. Hij heeft het zelf meerdere keren geprobeerd, alle pogingen waren vruchteloos. ‘Ik heb één keer Griekenland bereikt, maar de Griekse soldaten pakten mij op, sloegen me in elkaar en gooiden me in de Evros.’ Hij ontsnapte op wonderbaarlijke wijze aan de verdrinkingsdood, vertelt hij.
Wat Al-Basrawi betreft is het deelnemen aan dit konvooi geen lichte keuze. ‘Het is een beslissing op leven en dood.’ Eerder nam hij deel aan de grote demonstratie in zijn olierijke thuisstad Basra, in het zuiden van Irak, tegen de toenemende onveiligheid, de overheidscorruptie, de hoge werkloosheid en de slechte voorzieningen in het land. ‘Ik werd daarom achtervolgd door de Iraakse milities en moest vluchten.’
De Karavaan van Licht is ook een vorm van protest. Zo eisen de organisatoren in een drietalig pamflet van de Verenigde Naties dat ze ‘zo snel mogelijk naar de Griekse en Bulgaarse grenzen gaan om een einde te maken aan de moordpartijen op asielzoekers’, dat ze vluchtelingen in de buurlanden van Syrië werkelijk gaan steunen, niet alleen technisch en formeel, en dat ze moeten voldoen aan hun wettelijke verplichtingen om Syrische vluchtelingen te beschermen tegen alle vormen van fysiek, psychologisch en politiek misbruik. Ze laten weten dat ze zich niet zullen terugtrekken en niet zullen stoppen. ‘Of we zullen allemaal aankomen, of we zullen allemaal vallen en de hele wereld zal met ons mee vallen.’
De Iraakse vluchteling Al-Basrawi denkt dat de trek niet alleen is bedoeld voor Syriërs, maar voor alle vluchtelingen die in Turkije wonen en Europa willen bereiken. ‘Een Turkse vriend wil ook meevluchten, zodra het vertrek wordt aangekondigd.’