Door de zure appel heen bijten. Vaak is het beter, letterlijk zowel als figuurlijk. Niet voor niks is het een spreekwoord geworden. De vvd lijkt dat echter vergeten. De prijs die de partij daarvoor moet betalen is hoog, want nu wordt het mes door de oppositie met graagte telkens weer in de wond gestoken die Teevendeal heet.
Maar liefst drie onderzoeken zijn er inmiddels nodig geweest om de gang van zaken rondom het bewuste bonnetje aan crimineel Cees H. stap voor stap helderder op het netvlies van de leden van de Tweede Kamer te krijgen. Dat was de eerste keer mogelijk meteen goed gegaan als dat onderzoek, al weer twee jaar geleden in gang gezet, onder leiding had gestaan van een lid van de Algemene Rekenkamer en niet van iemand uit het netwerk van toenmalig vvd-minister Ivo Opstelten. Met gretigheid doken de oppositiefracties na het verschijnen van het derde onderzoek dan ook op de mogelijke rol van minister-president Mark Rutte (vvd) bij het weghouden van Kees Vendrik, lid van de Rekenkamer, bij dat eerste onderzoek.
De vvd mag het graag hebben over keihard aanpakken. Dat wil zeggen, als het om de criminaliteit gaat. Bij de kabinetsformatie van 2010 werd het ministerie van Justitie dan ook op aandringen van de liberalen omgedoopt tot het ministerie van Veiligheid en Justitie. Het kreeg de ministeriële verantwoordelijkheid voor de politie erbij en sindsdien is zowel minister als staatssecretaris van vvd-huize.
De liberale bewindspersonen hebben er een ministerie van gemaakt dat binnen korte tijd drie keer een onvoldoende kreeg. Vorige week oordeelde de derde onderzoekscommissie naar de Teevendeal dat het ministerie evident lijdt aan verkokering en een gebrek aan regie en politieke sensitiviteit. Dodelijk was de opmerking dat er geen sprake was van een doofpot, omdat om het bonnetje bewust kwijt te kunnen spelen tenminste nog organisatorisch vermogen en bestuurskracht nodig waren geweest. Die waren er dus niet. Een week eerder had de Algemene Rekenkamer al forse kritiek gehad. Ook de Rekenkamer wees naar de verkokering op het ministerie, waardoor ambtenaren langs elkaar heen werken en de uitvoering van de vele taken waarmee het departement is belast in het gedrang komen. Alleen meer geld zou volgens de Rekenkamer overigens niet de oplossing zijn, het ministerie moet prioriteiten stellen.
In diezelfde week kwam er eveneens een intern onderzoek over de politie naar buiten. De opsporing van criminelen zou belabberd zijn. Ook daar zal de vvd niet blij mee zijn geweest. Volgens de onderzoekers heeft het keihard aanpakken waar de liberale bewindspersonen het zo graag over hebben tot gevolg dat een gebrek aan capaciteit bij de politie niet wordt onderkend. Dat zou immers inhouden dat moet worden toegegeven dat de politie niet alles keihard kán aanpakken. Ook hier was de boodschap: keuzes maken. Bij uitstek een taak van de politiek verantwoordelijke bewindspersonen, onder uitvoering van hun hoogste ambtenaar.
Een cruciale rol in het gebrek aan regie op het ministerie speelde die inmiddels vertrokken hoogste ambtenaar, secretaris-generaal Pieter Cloo. Hij kwam van buiten het ministerie toen hij door Opstelten werd benoemd. Ook hier dringt zich het idee op dat het een voordracht van een ‘vriendje’ was, net als bij de benoeming van de voorzitter van de eerste commissie die onderzoek deed naar de Teevendeal.
Maar de oorzaak van alle problemen bij het ministerie is complexer dan alleen vriendjespolitiek. Was het maar zo makkelijk. De als rauwdouwer bekend staande Cloo werd niet met open armen ontvangen door de ambtelijke top van het naar binnen gekeerde ministerie. Dat is lastig werken. Uiteraard blijft staan dat de secretaris-generaal vervolgens niet in staat is gebleken toch gezag op te bouwen. Ook blijft het vreemd dat Cloo zich niet blijkt te herinneren dat een hoge ambtenaar hem al in 2014 meedeelde dat het bonnetje wel degelijk gevonden kon worden. Commissievoorzitter Oosting zei het vorige week netjes, maar het kwam erop neer dat hij dat geheugenverlies van Cloo niet gelooft.
Ook de grootte van het ministerie kan een rol spelen bij alle problemen. De Tweede Kamer praat inmiddels met graagte over het weer verkleinen van het departement. Politie moet terug naar Binnenlandse Zaken, zeggen oppositiepartijen. Op het ministerie van Veiligheid en Justitie wordt echter nog steeds met tevredenheid gesproken over het samenbrengen van de hele keten van politie, OM en strafoplegging binnen één departement. De vvd-fractie ziet dan ook liever dat asiel en migratie worden weggehaald bij ‘hun’ ministerie.
Maar ook de grootte van het ministerie is zeer waarschijnlijk niet de enige oorzaak. De interne problemen bij de politie verdwijnen niet als sneeuw voor de zon als er een andere organisatiestructuur wordt bedacht. En het bonnetje was dus wel degelijk vindbaar op dat heel grote ministerie. Daarom mag ook een constatering uit het rapport over de politie niet ontbreken in het politieke debat over de problemen op het departement. Dat is de klacht over het vele spinnen en framen. De titel van het rapport is niet voor niks Handelen naar waarheid. Het mooi weer spelen verhult niet alleen dat er fouten worden gemaakt, het ontmoedigt ook het interne debat tussen ambtenaren.
Bewindspersonen die de slogan ‘keihard aanpakken’ vooraan in de mond ligt, dragen daar heel direct aan bij. Ze verdoezelen daarmee de werkelijkheid. Een politieke zonde, lijkt mij. Dat spinnen en framen door bewindspersonen moet daarom keihard worden aangepakt. Door henzelf. Dát kan toch niet zo moeilijk zijn.