Berlijn – Ineens is alles anders. Anderhalve week na het bekend worden van de aanrandingen in Keulen is de toon bij meerdere Duitse politici compleet omgeslagen.

Ze eisen Abschiebung van criminele asielzoekers en lijken ieder geloof in hun Willkommenskultur ineens opgegeven te hebben.

Het heeft iets zeer radicaals, hoe het Duitse debat in een dergelijk complex vraagstuk als de vluchtelingencrisis van de ene op de andere dag van Himmelhoch jauchzend naar zum Tode betrübt is gezonken. Tot voor kort overheerste er immers een collectief uitgedragen jubelstemming, waarbij iedere tegenwerping direct als het aanschurken tegen extreem-rechts werd gezien.

Vanuit Nederland werd deze ‘politiek correcte’ opstelling met de doorwerking van het Duitse oorlogsverleden verklaard: men zou ‘taboes’ rondom migratie niet durven benoemen. Hierbij werd echter wel een cruciale ontwikkeling over het hoofd gezien. Die eenvormigheid van het debat is namelijk ook iets van de afgelopen tien jaar, waarin door politiek en media meer dan ervoor een ideaal van een buntes en weltoffenes Duitsland uitgedragen werd. In de jaren negentig, toen er ook een grote stroom asielzoekers Duitsland binnenkwam, was dat nog allerminst het geval.

De stroom vluchtelingen na september 2015 leek de kroon op een nieuw uitgedragen openheid te worden. Media en politiek voeren hierbij dezelfde koers. Anders dan in de jaren negentig was de algemene teneur dat hun komst ‘goed’ gevonden diende te worden, al was het maar om de economische voordelen ervan. Zelfs in conservatieve media als de Frankfurter Allgemeine Zeitung en schandaalblad Bild ontbrak daarom de harde kritiek van vroeger.

Deze consensus zorgde er echter ook voor dat het ‘gat op rechts’ in Duitsland steeds groter is geworden. In het parlement klonk alles lief en vriendelijk, maar de kiezers met rechts-conservatieve dan wel reactionaire ideeën waren natuurlijk niet zomaar verdwenen. Eerst uitten die zich voornamelijk op het internet, later op straat bij Pegida en uiteindelijk bij de opkomst van de partij AfD.

En toen kwam ‘Keulen’, en het rechtse geluid klinkt ineens harder dan ervoor. ‘Hoe de nieuwjaarsnacht Duitsland heeft veranderd’, zo luidde deze week het titelverhaal van Der Spiegel. Maar die constatering is merkwaardig naïef. De onvrede was er al, nu is hij echter over een bredere groep verspreid. Wat ‘Keulen’ daarom vooral heeft laten zien, is het grote nadeel van de eenvormigheid in het debat. Want hoe feller is geprobeerd de kritiek op het beleid te onderdrukken, des te harder komt nu de reactie.