Het nationale voetbalelftal van Mexico speelt al jaren zijn vriendschappelijke thuiswedstrijden in de Verenigde Staten. Niet in het legendarische Aztekenstadion in Mexico-Stad, niet in Monterrey, niet in Guadalajara, maar in Orlando, Phoenix of Los Angeles. Het is alsof het Nederlands elftal voor zijn thuisduels zou kiezen voor München of Frankfurt. Maar voor Mexico is het de normaalste zaak van de wereld, geen Mexicaan die ertegen protesteert dat voor zijn team ‘thuis’ over de grens ligt. De stadions in de VS zitten bij deze wedstrijden afgeladen vol, met Mexicanen, als om te benadrukken dat het voor hen hier echt thuis is.
Die muur aan de grens komt er geheid, schreeuwt Donald Trump keer op keer, en Mexico gaat hem betalen. Als reactie plaatsen veel Mexicanen op de sociale media oude landkaarten met daarop de oorspronkelijke grens tussen Mexico en de Verenigde Staten, die loopt boven de staten Californië, Arizona, New Mexico en Texas. En uitdagend schrijven ze erbij: ‘Voor een muur hier wil ik wel betalen!’
‘Wij zijn niet naar de grens gekomen, de grens is naar ons gekomen’, is de achterliggende gedachte. De zuidgrens van de Verenigde Staten werd halverwege de negentiende eeuw drastisch Mexico in geschoven. Het land verloor bijna de helft van zijn grondgebied, inclusief de Mexicanen die er woonden. Hier woonden Mexicanen lang voordat Trumps grootvader uit Duitsland naar de VS emigreerde. Maar die waren plotseling aliens in eigen land geworden.
‘Ik kom hier als bevrijder van een volk dat wordt onderdrukt door corrupte politieke partijen en door ambitieuze en moorddadige generaals’, zegt generaal Winfield Scott, en hij geeft het bevel de Stars Stripes te hijsen op het presidentiële paleis. Het is 14 september 1847 en de Amerikaanse troepen staan op het Zócalo, het centrale plein van Mexico-Stad. De invasie is voltooid, de Verenigde Staten hebben Mexico veroverd.
Teruggeven van het ‘bevrijde’ land aan de Mexicanen is niet de bedoeling, de Amerikanen zijn expliciet gekomen om hun eigen land een flink stuk groter te maken. Het bezettingsleger trekt zich bijna een jaar later slechts terug uit de helft van Mexico. De andere helft wordt simpelweg ingelijfd: het enorme gebied dat de huidige staten Californië, Nevada, Utah, de helft van Colorado, Arizona, New Mexico en Texas omvat, is vanaf dat moment een integraal onderdeel van de Verenigde Staten.
De veroveringsactie, waarover aan de noordkant van de grens zelden nog wordt gepraat, maar aan de zuidkant des te meer, is tevens het begin van het antwoord op de vraag waarom er zoveel Mexicanen in de Verenigde Staten wonen: onder meer als gevolg van ‘de grootste territoriale amputatie in de geschiedenis’.
Los Angeles, San Francisco, San Diego, Santa Monica, Fresno, Albuquerque, San Antonio, Santa Fe. Je hoeft geen talenknobbel te hebben om te beseffen dat het Spaans dat in het zuidwesten van de VS steeds dominanter wordt hier niet gebracht is door de illegalen: het was de voertaal voor de inlijving van het gebied door de Amerikanen. De annexatie werd in 1848 ‘gelegaliseerd’ in het verdrag van Guadalupe Hidalgo. De Verenigde Staten betaalden Mexico vijftien miljoen dollar ‘oorlogsschadevergoeding’ en het Mexicaanse Congres erkende de Río Grande als de nieuwe officiële grens.
Overigens was er in Amerikaanse politieke kringen ook veel verzet tegen de oorlog. Een van de meest uitgesproken tegenstanders was Congreslid Abraham Lincoln. Verantwoordelijk voor de expansiedrift achter de verovering waren de slavenhouders in het zuiden van het land, die aldus nieuw ‘slavengebied’ toevoegden aan het nationale territorium en daarmee de Burgeroorlog weer een stap dichterbij brachten.
Mexico was in 1821, toen het onafhankelijk werd van kolonisator Spanje, een van de grootste landen ter wereld. Maar met name het noorden was zeer dun bevolkt en behoorlijk verwaarloosd door het centrale gezag in Mexico-Stad. Joel R. Poinsett, de allereerste Amerikaanse gezant in de Verenigde Mexicaanse Staten, zoals het land nog altijd officieel heet, stelde de Mexicanen voor de noordelijke helft van hun land te kopen, maar kreeg nul op het rekest.
Vervolgens verklaarde Texas zich in 1836 onafhankelijk van Mexico, nadat een forse invasie van illegale Angelsaksische kolonisten uit het noorden tot een meerderheid had geleid. De Mexicaanse dictator Santa Anna versloeg de Texanen bij El Alamo, maar was kansloos tegen de Amerikaanse troepen onder leiding van generaal Sam Houston. In 1845 riepen de Verenigde Staten Texas uit tot Amerikaans grondgebied en annexeerden het gebied. Maar dat was niet genoeg. Op 13 mei 1846 verklaarde het Congres in Washington Mexico de oorlog en stuurde troepen.
Voordat het bericht van de oorlogsverklaring was doorgedrongen tot de westkust kwam een groep rijke maar illegale Amerikaanse immigranten in de Mexicaanse staat Californië een maand later in opstand tegen het wettig gezag en riep de onafhankelijke California Republic uit. Hun wrevel gold het verbod om grond te kopen en de dreiging van uitzetting omdat ze illegaal het land waren binnengekomen. Na twintig dagen werden de opstandelingen ingerekend door het Amerikaanse leger. Onafhankelijk nee, maar onderdeel van de Verenigde Staten ja. Vier dagen later wapperde de Stars Stripes in Californië.
‘El Alamo’ staat te boek als een van de heldhaftigste episodes uit de Amerikaanse geschiedenis: hoe een handvol Amerikaanse kolonisten op 6 maart 1836 lang stand hield tegen duizenden Mexicaanse soldaten. Wat wij van de dramatische gebeurtenis weten is echter de Hollywood-versie met John Wayne in de hoofdrol, en in de Hollywood-traditie zijn de Mexicanen altijd de schurken geweest. Officieel waren de helden Texanen, in werkelijkheid waren het Angelsaksische immigranten die er pas een blauwe maandag woonden en slavenhouders die de bij de Mexicaanse grondwet van 1824 verboden slavernij wilden herintroduceren.
Terwijl de discussie over de illegalen en de groeiende macht van de Hispanics tijdens elke verkiezingscampagne weer oplaait, is in Mexico de laatste jaren een stroom boeken verschenen die niet alleen het verleden oprakelen, maar ook munitie verschaffen voor het rechtzetten van die schande. ‘Waarom hebben wij Mexicanen zo weinig gesproken over de oorlog van 1846 tegen de Verenigde Staten?’ vraagt Francisco Martín Morado zich af in de bestseller Verminkt Mexico. ‘Waarom hebben wij geweigerd de omvang onder ogen te zien van die catastrofe die het verlies van de helft van het nationaal grondgebied betekende? Waarom durven wij niet naar die rottende wond te kijken?’
In de historische roman De invasie schrijft Ignacio Solares over de invasie van de ‘yankee-horden’, die uiteindelijk in 1847 Mexico-Stad innemen. ‘Daar hing, in de lucht van de transparante ochtend, wat wij al maandenlang zozeer vreesden, de wapperende Stars Stripes, symbool van de abjecte macht die probeerde alle naties en alle culturen van de negentiende eeuw te onderwerpen’, zegt de hoofdpersoon al in het begin van het boek. Het is onwaarschijnlijk dat iemand dit destijds gezegd zou hebben, maar Solares probeert te onderstrepen dat de verovering van Mexico hét schoolvoorbeeld bij uitstek van het Amerikaanse imperialisme mag worden genoemd.
Maar het tij is gekeerd. De Amerikanen komen niet meer naar Mexico, de Mexicanen trekken naar het noorden. Al een eeuw lang zijn zij bezig met wat ze zelf graag de reconquista, de herovering, noemen. De term ‘reconquista’ komt uit Spanje en verwijst naar de christelijke herovering van Spanje op de Arabische bezetters (dat ging nog langzamer, duurde acht eeuwen). In de Mexicaanse context werd ze verspreid door schrijvers als Carlos Fuentes, die in zijn roman De grens van glas sprak van ‘een illusoire grens, van glas, poreus, waarlangs elk jaar miljoenen personen, ideeën, handelswaren, ja alles circuleren’.
Veel Mexicaanse schrijvers noemen de grens een open wond. Er zijn zelfs Mexicanen die spreken over de ‘noordelijke Río Bravo-oever’, naar analogie van de westelijke Jordaanoever. ‘Alle maatregelen tegen de immigratie, zoals nieuwe muren, helpen geen zier’, zegt Ignacio Solares. ‘Deze lange grens is een wond die nog niet geheeld is.’
Overigens bestaat The Wall natuurlijk al lang in forse stukken, vanaf de dubbele stalen wand op het strand van Tijuana aan de Stille Oceaan tot aan het hekwerk dat Brownsville en Matamoros doorsnijdt aan de Golf van Mexico. Zo’n duizend kilometer grens, een derde van de totale scheidslijn tussen de VS en Mexico, is voorzien van een niet-natuurlijke barrière, maar inderdaad, het helpt geen zier. >
Het ideaal van het heroveren van het verloren land heeft altijd geleefd, zij het op kleine schaal. Het bekendst is het streven van een groep Chicanos, zoals de Mexicanen werden genoemd die door de annexatie door de Verenigde Staten in een ander land terechtkwamen. Zij spraken vooral over de herovering van Aztlán, het mythische gebied waaruit de Azteken oorspronkelijk afkomstig zouden zijn en dat toevalligerwijs samenvalt met Californië, New Mexico, Arizona en Texas. Die gedachte is echter meer een literaire fantasie van kleine groepjes radicalen, die door de werkelijkheid langzaam maar zeker al is ingehaald.
Een van de meest uitgesproken en omstreden voorvechters van de reconquista is José Angel Gutiérrez, een politicoloog van de Universiteit van Texas in Arlington. ‘Wij zijn niet geëmigreerd en wij zijn hier niet vrijwillig gekomen’, is een van zijn stellingen. ‘De Verenigde Staten zijn naar ons toe gekomen in verschillende invasiegolven. In zekere zin zijn wij een gegijzeld volk.’
Gutiérrez wordt er geregeld van beschuldigd een racist te zijn, dankzij uitspraken als ‘wij zijn met miljoenen. Wij hoeven alleen maar af te wachten. We hebben een blank Amerika dat veroudert. Ze krijgen geen kinderen meer. Ze zijn aan het uitsterven. Het is een kwestie van tijd.’
Mexicanen zijn voor de meest conservatieve Amerikanen geen gewone immigranten. Natuurlijk zijn de Verenigde Staten het land van de illegale immigranten, de opvarenden van de Mayflower gingen niet langs een immigratiekantoor om hun paspoort met geldig visum te laten stempelen. Maar voor ultraconservatieve Amerikanen zijn de Hispanics levensbedreigende aliens: ze assimileren niet, zijn katholiek, spreken allemaal dezelfde vreemde taal en ‘lijken meer op indianen dan op Europeanen’.
De Amerikaanse politicoloog Samuel P. Huntington schetste in 2004 in Who Are We? The Challenges to America’s National Identity een toekomstbeeld dat de wasps (white Anglosaxon protestants) als een regelrecht doemscenario zagen: ‘De massale immigratie van latino’s verdeelt de Verenigde Staten in twee volken, twee culturen, twee talen.’ Dat beeld is al lang geen verre toekomst meer. De horeca in New York, de land- en tuinbouw in Californië, de toeristenindustrie in Miami – allemaal draaien ze op Mexicaanse immigranten (net als de hotels van Trump).
Trumps hameren op de illegalen en met name de Mexicaanse illegalen als de wortel van alle kwaad is overigens niets nieuws. In tijden van crisis zijn de Mexicaanse immigranten altijd de meest voor de hand liggende zondebok geweest. In de crisisjaren dertig en veertig van de vorige eeuw werden twee miljoen Mexicanen en Mexicaans-Amerikanen gedeporteerd, ongeacht of ze de Amerikaanse nationaliteit hadden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vochten een half miljoen mannen van Mexicaanse afkomst in de Amerikaanse strijdkrachten. Na de oorlog moesten de veteranen die niet genaturaliseerd waren alsnog bewijzen dat ze legaal het land waren binnengekomen. President Eisenhower, hun voormalige opperbevelhebber, deporteerde halverwege de jaren vijftig een miljoen Mexicanen.
Bij elke verkiezing in de VS klinkt de stelling luider dat de latino-vote doorslaggevend is. Tot nu toe is dat altijd flink tegengevallen. De opkomst onder de Hispanics lag altijd ver onder het gemiddelde. Maar hun aantal blijft gestaag groeien. Ze vormen zeventien procent van de totale Amerikaanse bevolking, en 64 procent van hen zijn Mexicanen of hebben Mexicaanse wortels. Deze keer laten zij zich massaler als kiezers registeren dan ooit. Sinds de vorige verkiezingen in 2012 zijn er 3,2 miljoen nieuwe latino-stemgerechtigden en dat kan het verschil maken.
Misschien is dit wel het enige punt waarop Trump gelijk heeft: dit zou wel eens de laatste kans kunnen zijn voor de blanke Republikeinen om de verkiezingen te winnen, want zij worden in snel tempo een minderheid. Als ik verlies, zegt Trump, dan zullen alle illegale immigranten worden gelegaliseerd, zodat ze kunnen stemmen, ‘and once that happens you can forget it, that means Florida and Texas would be gone’. En zo goed als zeker niet alleen die staten. In Californië hebben de Hispanics de blanken twee jaar geleden al ingehaald als grootste minderheid, in New Mexico gebeurde dat al tien jaar eerder.
Pulitzer Prize-winnaar Colin Woodard schrijft in zijn boek American Nations dat je het zuidwesten van de Verenigde Staten eigenlijk moet karakteriseren als ‘El Norte’, een aparte etno-staat met even weinig loyaliteit jegens Mexico als jegens Washington. De kiem van een onafhankelijke Hispanic-staat, dat lijkt nogal vergezocht. Maar duidelijk is wel dat de reconquista onvermijdelijk voortschrijdt.
Het begin van de sluipende herovering zou je halverwege de vorige eeuw kunnen plaatsen, samenvallend met de bevolkingsexplosie in Mexico. Inmiddels tellen de VS zo’n 36 miljoen burgers van Mexicaanse afkomst, ruim elf procent van de totale bevolking, van wie zestig procent in Californië en Texas. In die twee staten vormen de Mexicanen 35 procent van de bevolking, in New Mexico bijna de helft, in Arizona dertig procent, en in de rest van het land groeit hun aanwezigheid snel.
Een verschil tussen de immigranten uit het zuiden en de traditionele nieuwkomers in de Verenigde Staten is dat de eersten allemaal dezelfde taal spreken. En omdat ze met zo velen zijn hoeven zij niet, zoals Polen of Zweden vroeger, hun eigen taal op te geven. Dat is het grote geheim van de herovering: het Spaans is onstuitbaar op weg de eerste taal van de VS te worden.
Er zijn nu al meer mensen in de Verenigde Staten die Spaans spreken dan in Spanje zelf: 45 miljoen. Volgens een studie van het Spaanse culturele Instituto Cervantes zal het Spaans vóór 2050 de meerderheidstaal in de VS zijn. En dergelijke voorspellingen worden constant bijgesteld, het blijkt steeds weer sneller te gaan dan gedacht. Af en toe worden er campagnes gelanceerd voor ‘English Only,’ maar het is vechten tegen de bierkaai. In New York vind je geen bar of deli meer waar het personeel niet Spaanstalig is. In een hotel in Miami of Los Angeles is het moeilijk nog iemand te vinden die je in het Engels te woord staat.
Amerikaanse media hebben zo langzamerhand allemaal een Spaanstalige versie. Wie zich beperkt tot Engels loopt een hoop klanten mis. Carlos Slim, de rijkste man van Mexico en een van de rijksten van de wereld, is zelfs de grootste aandeelhouder van The New York Times.
De Verenigde Staten zijn al niet meer denkbaar zonder Mexicanen. Dat werd een paar jaar geleden mooi geïllustreerd in de fictiefilm Un día sin Mexicanos (‘Een dag zonder Mexicanen’). Daarin blijken op een dag alle Mexicanen in Californië spoorloos te zijn verdwenen, met als resultaat een krankzinnige chaos: zonder de Mexicaanse obers, onderwijzers, medisch personeel, tuinmannen en landarbeiders komt de maatschappij volledig tot stilstand.
De Mexicaanse pendant is niet meer weg te denken uit de Amerikaanse cultuur. Het is de normaalste zaak van de wereld dat Mexicanen Grammy’s en Oscars winnen. Alejandro Iñárritu, geboren in Mexico-Stad, kreeg de laatste twee keer de Oscar voor de beste regisseur met zijn films Birdman en The Revenant. Sean Penn kon het bij de laatste uitreiking niet laten de spot te drijven met de wasps die waarschuwen voor een dreigende culturele machtsgreep van de Mexicanen: ‘Wie heeft die son of a bitch een green card gegeven?’
Er is niet een serieuze beweging die de gedachte van de reconquista uitdraagt of er actief voor ijvert. Het gaat vanzelf, de Mexicanen komen als mieren, één voor één, achter elkaar. En zoals de Amerikaanse troepen in 1847 doorstootten naar Mexico-Stad, zo rukken de Mexicanen nu op naar alle uithoeken van het buurland.
Een rechter in Californië stelde een school in het noorden van de Golden State in het gelijk die had verordonneerd dat kinderen op 5 mei, een nationale Mexicaanse feestdag, niet naar school mochten komen in een T-shirt met de Stars Stripes. De Spaanstalige nieuwszender Noticias 62 ging nog een provocatieve stap verder en zette grote reclameborden neer met als vermelding van zijn thuisbasis: ‘Los Angeles, Mexico’.
De dag zal komen dat soccer ook in de VS gewoon futbol heet, dat een Mexicaanse Amerikaan president is en dat de United States worden omgedoopt in Estados Unidos.
Beeld: Mexicaans-Amerikaanse oorlog, 1846-1848: Battle of Buena Vista, ook wel Battle of Angostura, 22-23 februari 1847. De Mexicanen, aangevoerd door dictator Santa Anna, worden verslagen door de Amerikanen, aangevoerd door generaal Zachary Taylor. Handgekleurde gravure (World History Archive / HH)