TEL AVIV Een mop uit Hongarije. Tijdens de Zesdaagse Oorlog, in juni 1967, komt een Hongaar een vriend tegen die er stralend uitziet. «Waarom ben je zo vrolijk?» vraagt hij. «Ik heb gehoord dat de Israëliërs vandaag zes migs uit de Sovjet-Unie hebben neergeschoten», is het antwoord van de vriend.
De volgende dag is die vriend nog enthousiaster want «de Israëliërs hebben vandaag nog eens acht migs uit de lucht gehaald».
Maar de dag daarna staat zijn gezicht diep bedroefd. «Wat is er gebeurd?» vraagt de man. «Hebben de Israëliërs vandaag geen enkele mig neergehaald?» «Jazeker wel», antwoordt zijn vriend, «maar iemand heeft me vandaag verteld dat de Israëliërs joden zijn!»
Deze mop bevat het verhaal van het antisemitisme in een notendop. De antisemieten haten de joden omdat ze joden zijn, helemaal los van wat ze doen. Joden worden gehaat omdat ze rijk zijn en protserig, of omdat ze arm zijn en smerig. Ze worden gehaat omdat joden een belangrijke rol hebben gespeeld in de Russische Revolutie of omdat andere joden steenrijk werden na de val van het communisme. Omdat ze Jezus hebben vermoord of omdat ze de westerse cultuur hebben aangetast met een «verwekelijkte christelijke moraal van medelijden». Omdat ze geen vaderland hebben of omdat ze de staat Israël hebben gesticht.
Dat ligt in de aard van elke vorm van racisme en chauvinisme. Je haat iemand omdat hij of zij een jood, een Arabier, een vrouw, zwart, indiaan, moslim of hindoe is. Hun persoonlijke eigenschappen, handelingen en prestaties zijn van geen belang. Als ze behoren tot een verafschuwd ras, godsdienst of geslacht, worden ze gehaat.
Uit dit fundamentele feit komen de antwoorden voort op alle vragen die te maken hebben met antisemitisme. Neem bijvoorbeeld de vraag: Is iedereen die kritiek heeft op Israël een antisemiet?
Dat is absoluut niet zo. Iemand die kritiek heeft op Israël vanwege de dingen die Israël doet, kan er niet van worden beschuldigd een antisemiet te zijn. Maar iemand die Israël haat omdat het een joodse staat is, zoals de Hongaar in de mop, is een antisemiet. Het is niet altijd gemakkelijk dit onderscheid te maken, want slimme antisemieten doen vaak of ze bonafide critici zijn van het gedrag van Israël. Maar het is fout en contraproductief te doen alsof alle critici van Israël antisemieten zijn en het schaadt de strijd tegen het antisemitisme.
Of de vraag: Kan iemand een antizionist zijn zonder tegelijk ook een antisemiet te zijn?
Dat kan zeker. Zionisme is een politieke overtuiging en moet net zo worden behandeld als alle andere politieke overtuigingen. Je kunt anticommunist zijn zonder anti-Chinees te zijn, je kunt antikapitalistisch zijn zonder anti-Amerikaans te zijn, antiglobalist of anti-weet-ik-wat. Maar ook hier is het niet altijd gemakkelijk een scherpe grens te trekken omdat echte antisemieten vaak doen alsof ze alleen maar «antizionisten» zijn. We moeten het hun niet gemakkelijk maken door het onderscheid te laten vervagen.
Kan iemand tegelijk een antisemiet en een zionist zijn?
Dat kan inderdaad. De grondlegger van het moderne zionisme, Theodor Herzl, probeerde de steun te krijgen van beruchte Russische antisemieten met de belofte dat hij ze van hun joden af zou helpen. De ondergrondse zionistische organisatie IZL had voor de Tweede Wereldoorlog militaire trainingskampen in Polen onder bescherming van antisemitische generaals, die ook niets liever wilden dan dat de joden zouden verdwijnen. Tegenwoordig krijgen extreem rechtse zionisten op grote schaal steun van Amerikaanse fundamentalistische christenen, die door de meerderheid van de Amerikaanse joden blijkens een recent opinieonderzoek als zeer antisemitisch worden beschouwd. Hun godsdienst houdt in dat alle joden zich aan de vooravond van de terugkomst van Christus op aarde tot het christendom moeten bekeren of anders zullen worden uitgeroeid.
Kan een jood antisemitisch zijn?
Dat klinkt als een oxymoron. Maar de geschiedenis kent een aantal voorbeelden van joden die wrede jodenhaters werden. De Spaanse grootinquisiteur Torquemada was van joodse afkomst. Karl Marx schreef bijzonder pijnlijke dingen over de joden, evenals Otto Weininger, een belangrijke joodse auteur in het Wenen van het einde van de negentiende eeuw. Van Herzl, diens stad- en tijdgenoot, kennen we uit zijn dagboeken zeer oncomplimenteuze opmerkingen over de joden.
Als iemand meer kritiek heeft op Israël dan op andere landen die dezelfde dingen doen, is hij dan een antisemiet?
Niet noodzakelijkerwijze. Natuurlijk zou er één en dezelfde morele standaard moeten bestaan voor alle landen en alle mensen. Het Russische optreden in Tsjetsjenië is niet beter dan wat Israël doet in Nabloes en misschien nog erger. Het probleem is echter dat de joden worden afgeschilderd en ook zichzelf graag afschilderen als «een natie van slacht offers» (en dat waren we ook). Daarom is de wereld geschokt dat de slachtoffers van gisteren vandaag zelf slachtoffers maken. Er wordt van ons Israëliërs een hogere morele standaard verwacht dan van andere volkeren. En dat is volkomen terecht.
Is Europa weer antisemitisch geworden?
Niet echt. Het aantal antisemieten in Europa is niet groter geworden, het is eerder gedaald. Wat is toegenomen is de hoeveelheid kritiek op het gedrag van Israël ten opzichte van de Palestijnen, die nu de «slachtoffers van de slachtoffers» lijken te zijn.
De situatie in sommige voorsteden van Parijs wordt vaak beschouwd als een voorbeeld van het toegenomen antisemitisme, maar het gaat daar om iets heel anders. Als Noord-Afrikaanse moslims in botsing komen met Noord-Afrikaanse joden, brengen ze het Israëlisch-Palestijnse conflict over naar Europees grondgebied. Het is ook een voortzetting van de vete tussen Arabieren en joden die in Algerije begon toen de joden het Franse bewind steunden en de moslims hen beschouwden als collaborateurs met de gehate kolonialisten.
Hoe komt het dan dat de meeste Europeanen in een recent opinieonderzoek te kennen gaven dat Israël een groter gevaar betekent voor de wereldvrede dan enig ander land?
Daarvoor bestaat een eenvoudige verklaring. De Europeanen zien elke dag op de televisie wat de Israëlische soldaten doen in de bezette Palestijnse gebieden. Deze confrontatie krijgt meer aandacht dan welk ander conflict op aarde ook (met als mogelijke uitzondering Irak, voor zolang als het duurt), want Israël wordt «interessanter» gevonden, vanwege de lange geschiedenis van de joden in Europa en omdat Israël dichter staat bij de westerse media dan islamitische landen of Afrikaanse landen. Het Palestijnse verzet, dat door de Israëliërs «terrorisme» wordt genoemd, lijkt in de ogen van veel Europeanen meer op het Franse verzet tegen de Duitse bezetting.
Wat moet je dan met de antisemitische uitingen in de Arabische wereld?
Er kan geen twijfel over bestaan dat de laatste tijd duidelijk antisemitische elementen in de Arabische manier van redeneren zijn geslopen. Het is voldoende erop te wijzen dat de beruchte «Protocollen van de Wijzen van Zion» in het Arabisch is gepubliceerd. Dat is typisch Europese import. Deze Protocollen zijn gefabriceerd door de geheime politie van het tsaristische Rusland.
Wat voor onzin sommige «deskundigen» ook mogen beweren, er heeft nooit een wijdverbreid antisemitisme onder moslims bestaan, zoals dat bestond in het christelijke Europa. Bij zijn strijd om de macht heeft de profeet Mohammed gevochten tegen naburige joodse stammen, en daarom is er in de koran een aantal negatieve passages over de joden te vinden. Maar die betekenen niets vergeleken met de anti-joodse passages in het bijbelse Nieuwe Testament over de kruisiging van Christus, die de christelijke wereld hebben vergiftigd en eindeloos veel lijden hebben veroorzaakt. Spanje was onder de Arabieren een paradijs voor de joden, en er heeft in de wereld van de moslims nooit een joodse holocaust plaatsgevonden. Zelfs pogroms waren daar uitzonderlijk zeldzaam.
Mohammed verordende dat de «Volkeren van het Boek» (de joden en de christenen) op een tolerante manier moesten worden behandeld, onder omstandigheden die onvergelijkbaar meer liberaal waren dan die in het Europa van die tijd. De moslims hebben hun godsdienst nooit met geweld opgelegd aan joden en christenen, zoals blijkt uit het feit dat veel van de joden die werden verbannen uit het katholieke Spanje naar islamitische landen zijn gegaan en het daar vaak zeer goed hadden. Ook na eeuwen van islamitische overheersing zijn Grieken en Serviërs christenen gebleven.
Wanneer het vrede zal zijn tussen Israël en de Arabische wereld, zullen de vergiftigde vruchten van het antisemitisme naar alle waarschijnlijkheid uit de Arabische wereld verdwijnen (evenals de vergiftigde vruchten van de Arabierenhaat in de Israëlische maatschappij).
Zijn de recente uitspraken van de eerste minister van Maleisië, Mahathir bin Muhammad, over de wereldheerschappij van de joden antisemitisch?
Ja en nee. Ze zijn er in elk geval een illustratie van hoe moeilijk het is de vinger precies op antisemitisme te leggen. Feitelijk gezien had hij geen ongelijk met zijn bewering dat de joden een veel grotere invloed hebben dan je op grond van hun percentage van de wereldbevolking zou verwachten. Het is waar dat de joden een grote invloed hebben op de politiek van de Verenigde Staten, de enig overgebleven supermogendheid, en op de Amerikaanse en internationale media. Er zijn echt geen nepprotocollen voor nodig om dat feit onder ogen te zien en de redenen daarvan te analyseren. Maar het is de toon die de muziek maakt, en Mahathirs muziek klinkt inderdaad verdacht antisemitisch.
Moeten we antisemitisme dan maar negeren?
Beslist niet. Racisme is een virus dat te vinden is in elk land en in elk mens. Jean-Paul Sartre heeft gezegd dat we allemaal racisten zijn, maar het verschil is dat sommigen van ons zich daar bewust van zijn en ertegen strijden, terwijl anderen bezwijken onder dit kwaad. In normale tijden is er een kleine minderheid van openlijke racisten in elk land, maar in tijden van crisis kan hun aantal zeer snel toenemen. Dat is een voortdurend gevaar, en elk volk moet de racisten in hun midden bestrijden.
Israëliërs zijn niet anders dan andere mensen. Ieder van ons kan een kleine racist binnen in zich vinden, als hij goed genoeg zoekt. Ook in Israël bevinden zich fanatieke Arabieren-haters, en de historische confrontatie die het leven in Israël beheerst doet hun macht en invloed toenemen. Het is onze plicht ze te bestrijden, en we moeten het maar aan de Europeanen en de Arabieren overlaten af te rekenen met hun eigen racisten.
Vertaling: Max Arian