In de recente Telefilm Off Track (EO) reizen drie Hollandse vrienden door Latijns-Amerika. Onbedoeld belanden ze in een bordeel. Luuk beseft dat het meisje dat hem wordt opgedrongen gevangen zit. Hij betaalt zonder wederdienst. Als hij dat aan een collega-backpackster vertelt, vraagt die verontwaardigd waarom hij geen aangifte deed. Hij naar de politie, vooral omdat hij op deze Vlaamse valt. Samengevat: politie lacht erom; hij koopt Soledad vrij; ze hebben een liefdesnacht; haar straatarme boerenfamilie nodigt de jongens uit voor een feest, overtuigd dat Luuk haar zal meenemen naar Europa. Maar dat is hem bruggen te ver. Het rampzalige resultaat: Soledad ontdekt dat haar ouders haar niet als dienstbode (zoals voorgespiegeld) maar als hoer verkocht hebben; ze breekt met hen en gaat terug naar de stad waar niets goeds haar wacht.
We hebben dus naar een leerstuk gekeken: zaken elders liggen complexer dan je denkt en naïef westers moralisme kan rampen aanrichten. Laat dat nou net een onderwerp zijn van de vpro-reisserie De westerlingen, ondertitel Een zoektocht voorbij ons gelijk. Daarin onderzoeken jonge tv-makers De Jonge Ander, met als inspiratiebron de bezorgde vraag waarom ze elders toch zo de pest aan ‘ons’ hebben. Een cultuurrelativistische exercitie dus en dat is bijna per definitie spannend. In de eerste aflevering bezocht Nicolaas Veul Ghana. Specifieker: de wereld van de scammers, jongens die onder valse identiteit en met gejatte profielfoto’s of -filmpjes westerlingen online het hoofd op hol brengen. Doel: geld en cadeaus binnenhengelen. Dat blijkt sommigen in de armoewijken verbluffend goed te lukken. ‘Waaraan zie je dat ze scammer zijn?’ vraagt Nicolaas aan gids To Rush, een topper in zijn stiel. Domme vraag: natuurlijk vallen nadrukkelijk geëtaleerde dure kleding, schoeisel, auto’s en flessen whisky op in de slums. Hoofdschuddend stellen Ghanezen vast dat er bar veel eenzaamheid en weinig liefde is in het rijke Westen. Maar ze kunnen niet echt zitten met het verdriet en de schade die ze aanrichten. Diefstal is het niet, want ze komen slachtoffers niet met pistool beroven. Bovendien: slavenhandel, dat was pas erg – je moet dit zien als kleine terugbetaling.
Nicolaas dubt, een beetje. Want het zijn wel erg leuke, gastvrije gozers. En die slavernij is inderdaad eeuwig zonde. Trouwens: grondstoffenroof kwam er bovenop. En banen zijn er niet. Zijn conclusie: wie ben ik om te oordelen? Daar kun je best een les maatschappijleer mee inleiden. Maar in aflevering 2 gaat Maral Noshad Sharifi op bezoek bij Igor van de Russisch-orthodoxe jeugdorganisatie Sorok Sorokov: vrouwen horen in keuken en kinderkamer; seks uitsluitend binnen het huwelijk; volkeren die homoseksualiteit accepteren worden, voor ze uitsterven, al overlopen door horden migranten met kinderschaar; met geslachtsverandering roep je de Openbaringen van Johannes over je af. Dat alles uiteraard doordesemd met extreem nationalisme. Maral is het totaal met hem oneens en provoceert behoorlijk. Maar na een week omhelzen ze elkaar toch ten afscheid. Is dit een oproep om uit onze bubbel te treden? Arrogantie te laten varen? Informatief is het zeker. Maar dan toch vooral inzake de diepte van de kloof.
Nicolaas Veul, Maral Noshad Sharifi, Eva Cleven, Stef Biemans, Willem Timmers (presentatoren), De westerlingen, VPRO, vrijdags vanaf 14 april, NPO 3, 20.25 uur