In Oostenrijk geef je nog een bruiloft. In dat geven draait het om iets bijzonders: het bieden van de gelegenheid aan je gasten voor uitspraken en voorvallen die er normaal gesproken niet zouden zijn, omdat ze te stout, te confronterend of te eerlijk zijn. De gebeurtenissen die zo uitgelokt worden, maken het bruiloftsfeest onvergetelijk. Zij maken de bruiloft tot een geschenk, een nieuwe schakel in een gedeelde geschiedenis. Van een bruiloft komt een bruiloft.
Sinds juli is Oostenrijk voorzitter van de EU. Eerste echte wapenfeit: een zomerbruiloft in de Alpen. De bruid: Karin Kneissl, minister van Buitenlandse Zaken in het rechtsbuitenkabinet onder leiding van Sebastian Kurz.
In de Alpenweide: een carnaval van gelegenheden tot ver buiten het domein van het volgende liefdesfeest; ja, diplomatie en geopolitiek van de bovenste plank. Speciale gast: Vladimir Poetin. Zijn cadeautjes: een persoonlijke speech in het Duits, en een oud-Europese dans met de bruid. Sfeer: opgewonden, een tikje ontremd. De schakel: het einde van een Europees tijdperk, en de opening naar een nieuwe toekomst.
Het tijdperk dat eindigde met de bruiloft van Kneissl begon met het einde van de Koude Oorlog. Voor Oostenrijk betekende dat einde een schok van existentiële proporties, want het land dankte zijn zelfstandigheid juist aan de Koude Oorlog. Pas in 1955 was Oostenrijk weer zelfstandig geworden (na de nazi-bezetting volgde een bezetting door de geallieerden). Die zelfstandigheid werd herkregen door het zogeheten Staatsvertrag en de strikte voorwaarde van neutraliteit die daarmee verknoopt werd. Dat laatste was cruciaal voor de handtekeningen van de VS en de Sovjet-Unie. Oostenrijk werd weer Oostenrijk dankzij de belangen en genade van anderen en was op die manier typerend voor de Europese Koude Oorlog.
Maar in de jaren negentig, toen de Koude Oorlog als sneeuw voor de zon verdween, werd alles anders. Oostenrijk zocht en vond nieuwe zingeving in de Europese integratie. In 1995 stemde twee derde van de Oostenrijkers in een referendum voor EU-toetreding (onder de onmachtige tegenstanders: de FPÖ van Jörg Haider). Op de Europese interne markt werd Oostenrijk al snel een kampioen. Het land startte een razende uitverkoop van publieke diensten en bedrijven. Historisch gezien was dat best apart. Tijdens de Koude Oorlog had men de ‘verstatelijking’ van bedrijven immers nog bestempeld als dé manier om de zelfstandigheid van Oostenrijk te garanderen. Maar er gebeurde meer.
Toen het Staatsvertrag in 1995 veertig jaar bestond, voelde het vieren van deze verjaardag als iets uit het verleden. De leiders van de VS, het VK en Frankrijk zouden daarom niet naar Wenen afreizen. Maar Jeltsin wilde wel graag komen. Wenen liet echter weten dit niet nodig te vinden. Jeltsin moest zijn aangekondigde bezoek afblazen. Een affront. In de Chinese pers viel te lezen dat er een schaduw was gevallen over de Russisch-Oostenrijkse betrekkingen.
Oostenrijk ging onverdroten verder. Toetreding tot de euro was een eitje, vrij kapitaalverkeer een geloofsartikel. Wenen positioneerde zich in een sleutelrol als Europees bemiddelaar in de Balkanoorlogen. Er waren vrijwel geen EU-lidstaten waar de migratie sneller groeide, en meer economische dynamiek ontstond, inclusief een sappelend MKB. Alleen Navo-toetreding bleef een stap te ver.
‘Wir sind Europa’ – daarmee was Oostenrijk de EU binnengekomen. Die waarheid leek nog jaren mee te kunnen. Toch begon zij in 1999 vals te klinken. Na de toetreding van de FPÖ tot de regering stelden de EU-lidstaten sancties in tegen Oostenrijk. De voorbeeldrol in markt en munt telde ineens niet meer. Sterker, voor de curatele van het Staatsvertrag bleek een andere in de plaats te zijn gekomen. Dit is de historische achtergrond waartegen de bruid Kneissl de jarenlange schaduw over de Oostenrijks-Russische betrekkingen verjoeg.
Dat je bestaansrecht in Europa afhangt van anderen weet men nergens beter dan in het neutrale Oostenrijk. Dit maakt van de bruiloft van deze zomer een voorafspiegeling van een Europese toekomst, op de Krim, in de EU-Navo-relatie, met betrekking tot de mensenrechten, maar ook tot de oer-Europese opdracht van anti-totalitarisme en de stand daarvan. Zij die een andere toekomst wensen, zullen even kordaat schaduwen moeten verjagen als Kneissl dat doet. Die schaduwen hangen over de Europese integratie.