De toren van Pisa leek op afbeeldingen meer curieus dan fraai, tot ik hem, samen met kathedraal en Baptisterium, in het echt zag: wondermooi. Sinds die aanblik brengt zelfs een matige foto die schoonheidssensatie terug. Recent bezoek aan Sint-Petersburg bracht de Pisa-ervaring in veelvoud: je kent alles van gravure, foto, film maar hebt desondanks geen idee.
Sindsdien wel en dus sprong ik op toen recent in Avro’s MuseumGasten het schitterende plein voor de Hermitage in beeld kwam. Burgemeester Matvienka wil daar trouwens een ijsbaan installeren waardoor het de helft van het jaar kermis wordt met herrie en reclame. Dit tot ontzetting van directeur Piotrovski, die stelt dat zijn museum en stad dan niet meer serieus genomen zullen worden onder de ‘beschaafde volkeren’ – waar in Poetin-Rusland weinig om wordt gemaald.
Op dat betwiste plein stond Frans Leidelmeijer in verband met een komende tentoonstelling in de Hermitage-dependance aan de Amstel van art nouveau-objecten uit de collectie aan de Newa, door hem gekozen. Die Hermitage kende ik het best van alle niet-bezochte musea ter wereld door de speelfilm Russian Ark van Aleksandr Sokoerov, die wonderbaarlijke anderhalf-uurs-rijder door gangen, zalen en geschiedenis; en door de documentairereeks Passie voor de Hermitage die Aliona van der Horst in 2003 voor diezelfde Avro maakte. Over de mensen die achter de schermen werken, van schilderijsjouwer tot iconenconservator – en tegelijk een politieke, sociale en culturele Russische geschiedenis.
Dat programma had zo veel indruk gemaakt dat ik, eenmaal binnen de muren van dat immense gebouw, prompt op zoek ging naar het zelfportret van Michael Sweerts. Een bejaarde vrouwelijke suppoost, Valentina, voormalig ingenieur in een kerncentrale, had in de serie zo liefdevol over man en schilderij gesproken dat ze onvergetelijk waren geworden. Daar hing hij, net voorbij de fameuze Rembrandts, hoofd bijna horizontaal steunend op hand en met dromerige blik – slechter zichtbaar dan destijds op de televisie maar desondanks mooi. En ik besefte dat die oude dame hetzelfde had bereikt als Pierre Jansen en Henk van Os: door taal liefde voor beelden overdragen.
Leidelmeijer beoogt ongetwijfeld hetzelfde, maar een kunsthistorisch praatje plus taxatie bij Tussen kunst en kitsch bleek iets anders dan het interviewen van een collega-expert, conservator Tamara Rappe. Knullige toneelstukjes voor dame en heer, waarin de een de ander vraagt wat hij al lang weet, werden gênant door continue interrupties in matig Frans die deden vermoeden dat het allemaal sneller moest of dat hij slecht tegen concurrentie kon. Toen wilde Leidelmeijer het ‘Stalin-vaasje’ achter slot en grendel vandaan hebben. Zij begreep niet waarom, dus legde hij haar uit dat Stalin ‘fameux’ is (waar ze liever ‘connu’ van maakte) vanwege het vermoorden van miljoenen en dat het curieus was dat diens handen dat vaasje met schattige viooltjes hadden gestreeld. Haar cynische ‘touchant’ ontging hem. Voor Russen is hij vooral een massamoordenaar, zei ze. Voor buitenlanders ligt dat anders, meende hij. Ik neem aan dat hij dat niet zo bedoelde en dat hij iets wilde beweren over schoonheid en beestachtigheid zoals bij Schubert zingende nazi’s, maar pijnlijk was het.
Arme Avro. Hebben ze een zo aardig programma als MuseumGasten, waarin normaal gesproken twee Bekenden een vaderlands museum bezoeken, gaat het hier alleen op kritische toon over uitgerekend hun duurste aflevering. Maar kijk vooral op zaterdagmiddagen. En voor oudere afleveringen (zoals Arthur Japin en Liesbeth Brandt Corstius in het Frans Hals) op Uitzendinggemist.nl.
Aliona van der Horst, Passie voor de Hermitage
Te koop via docs@viewpointdocs.com