Soms schijn je in uitdragerij of kringloopwinkel een echt juweel te vinden. Ik vond er een bij Omroep MAX: Dit was je leukste tante Ria van Anneke de Lind van Wijngaarden. Liefdevol portret door nichtje van trotse, geestige, eigenzinnige, originele tante in de jaren dat haar geheugen langzaam maar akelig zeker achteruitgaat. En waarin filmend nichtje daardoor steeds vaker hulp moet en wil verlenen. Ik mijd zelfstandig naamwoord hulpverlener uit respect voor tante Ria die bij dat woord alleen al alle stekels op zou zetten. Hoezo hulp? Die heeft ze toch helemaal niet nodig? Ze redt het toch uitstekend in haar heerlijk appartement aan het Vondelpark met uitzicht op bomen, vogels, wandelaars, fietsers, joggers? Paar wijntjes erbij en geluk blijft nog altijd heel gewoon.
Ze heeft nichtje’s hulp regelmatig nodig, vraagt daar soms direct of indirect om, maar tegelijk is hulp ‘inbreuk op haar privacy’ en, denk je, afdoend aan haar gevoel van waardigheid. Het maakt de relatie tussen die twee, die merkbaar altijd al dol op elkaar waren en (spoiler) blijven, soms tot balanceren op een smal koord. Het maakt ook duidelijk hoe complex die ‘langzame maar zekere achteruitgang’ in zijn werk gaat. Want als een kopje koffie zetten een tamelijk hopeloze onderneming blijkt en nicht behulpzaam het indrukken van de linker knop van het apparaat suggereert valt tante in een goed geformuleerd (zij het niet kloppend) betoog boos uit: haar autonomie verdedigt ze glashelder. ‘O, sorry’, zegt Anneke, die betutteling juist altijd probeert te vermijden.
Ooit bracht ik met Kerst mijn moeder naar een vriendin om daar een dagje te kaarten. Die bleek daar ter plaatse al twee jaar niet meer te wonen en mijn moeder was vaak op het nieuwe adres geweest, hoorde ik later. Dat verlies van greep op eigen leven en wereld, dat al een tijd bezig was, was pijnlijk en verdrietig. Maar eerlijkheid gebiedt te zeggen dat me een mix van tachtig procent mededogen en twintig procent ergernis beving. Zoals ook Anneke’s geduld soms de grens bereikt. Terwijl vergeetachtigheid voor ‘de ander’ lastig is maar voor betrokkene een ramp.
Tante Ria zwalkt steeds vaker tussen besef van geheugenverlies en ontkenning daarvan. Dat laatste is misschien wel verdedigingsmechanisme tegen het verdriet dat werkelijk besef met zich meebrengt. Soms vraag ik me af of die tussenfase niet erger is dan totale vergetelheid. Maar tegelijk moet ik toegeven dat er nog fijne momenten waren voor mijn moeder. En zeker voor tante, van en in goeden huize. Tante die niet alleen, zoals ze zelf zegt ‘de leukste’ was, maar soms ook een ‘lastige tante’. Zoals een bezoekje van een van haar zussen zonneklaar maakt – deels door het vergeten, deels door karakter. Mocht dit allemaal zomaar gefilmd? Van mij wel. Wederzijdse liefde en respect zijn het fundament. En waardigheid blijft overeind.
Anneke de Lind van Wijngaarden, Dit was je leukste tante Ria, Omroep MAX 2Doc, donderdag 16 februari, NPO 2, 23.10 uur