Kolven en verschonen

Diablo Cody verwierf bekendheid als een anekdote. De bio van deze voormalige stripper, die voor haar allereerste filmscenario direct een Oscar in ontvangst mocht nemen, las als het perfecte rags to riches-verhaal. Maar het zat anders. Cody (echte naam: Brook Busey) was geen stereotypische sekswerker die zich op sprookjesachtige wijze een weg naar Hollywood had weten te banen. In plaats daarvan bleek ze een hoogopgeleide ‘feministische stripper’ (haar woorden) die eerst een blog bijhield over haar werk, om er daarna een boek over te schrijven: Candy Girl: A Year in the Life of an Unlikely Stripper. De combinatie van sekswerk en intellect bleek verwarrend. Kort op haar succes volgde de backlash. Cody zou niet authentiek zijn: geen echte stripper en geen echte scenarioschrijver. Maar het is natuurlijk juist de combinatie die haar uniek maakt.

Ook Cody’s werk herbergt prettige tegenstellingen. Haar voorkeur voor het comedy-genre en haar talent voor puntige dialogen zijn in theorie toegankelijk, bedoeld voor een breed publiek. Maar haar personages maken het je moeilijk om van ze te houden, hoe grappig, hoe slim en gevat ze ook zijn. Juist hun gevoel voor humor is hun voornaamste – maar niet hun enige – manier om mensen op afstand te houden. Ook Cody’s nieuwste film Tully, haar derde samenwerking met regisseur Jason Reitman, biedt een paradoxale mix van lichtvoetigheid en zwaarmoedigheid. Meer dan ooit zoomt ze in op een thema dat op subtielere wijze al door een groot deel van haar oeuvre kronkelde: het moederschap.

Marlo daalt de trap af, buik eerst. Ze is hoogzwanger en uitgeput. Dat ze een zwangerschapsgloed heeft, complimenteert haar schoonzus haar een avond later. O ja? reageert Marlo. Ze voelt zich meer een op drift geraakte afvalschuit. Van haar twee kinderen – die op komst niet meegerekend – wordt de jongste eufemistisch ‘quirky’ genoemd, een ‘out of the box kid’. Op zijn slechtste momenten, als hij overprikkeld is en zijn paniek omslaat in woede, eist hij alle aandacht op. Maar Marlo heeft niets meer te geven. Haar man Drew is de stabiele factor op de achtergrond. Overdag werkt hij en ’s avonds speelt hij first person shooter-computerspellen in bed met zijn koptelefoon op. Marlo droomt van een zeemeermin, een symbool voor transformatie dat regelmatig terugkeert in Tully. Als ze wakker wordt, zijn haar vliezen gebroken.

De eerste dagen na de bevalling worden aan elkaar geregen tot een onophoudelijke stroom van kolven en verschonen, gebroken nachten en pijnlijke tepels. De soundtrack is het aanhoudende en onverdraaglijk snerpende gekrijs van het pasgeboren kind. Maar dat alles verandert wanneer Marlo besluit om een night nanny in te huren, een oppas die voor de baby zorgt als de ouders slapen. Tully heet ze, en ze is begin twintig. Impulsief en vol vertrouwen banjert ze door het bestaan. Marlo zelf noemt haar ‘weird’. Toch went ze snel aan haar hulp. Vanaf het moment dat Tully arriveert, is de baby geen abstract wezen meer. Voor het eerst zien we haar gezicht en horen we haar naam: Mia. Bij Tully leert Marlo weer na te denken over zichzelf. Over haar kinderen en man. Maar ze realiseert zich ook wat ze mist: het spontane, ongebonden leven van een twintiger.

In Juno (Reitman, 2007) is het een ongewenst zwangere tiener. In Young Adult (Reitman, 2011) is het een single schrijfster die wordt geconfronteerd met het prille babygeluk van een ex. En in Ricki and the Flash (Jonathan Demme, 2015) is het een rockmuzikante van middelbare leeftijd die vervreemd is van haar inmiddels volwassen kinderen. Vóór Tully schreef Cody deze drie vrouwelijke hoofdpersonages die zich op de een of andere manier tot het moederschap moeten zien te verhouden. Ze doen dat schoorvoetend. Het moederschap is niet iets wat vanzelf gaat, of zelfs maar iets waar ze naar verlangen. Wat dat betreft is de ongeplande zwangerschap van scholier Juno het perfecte begin van Cody’s oeuvre.

Juno weet heel zeker dat ze haar kind niet wil houden. Ze overweegt abortus, maar kiest er uiteindelijk voor om de zwangerschap te voldragen. Dat Juno nooit uitlegt waarom, kwam Cody op kritiek te staan vanuit linkse hoek. Haar film zou het gedachtegoed van pro-life voeden. Maar Juno’s besluit is niet politiek. Juno staat nergens symbool voor. Haar beslissing is persoonlijk en wordt haar ingegeven door het feit dat de zwangerschap het resultaat is van oprechte liefde. Iedere situatie wordt door Juno tegemoet getreden met gortdroog sarcasme en een uitgestreken gezicht. Maar de momenten dat ze zwijgt zeggen het meest over haar. Ze vindt een stel dat haar kind wil adopteren: de nagenoeg perfecte maar kwetsbare Vanessa en haar echtgenoot Mark, een einddertiger die nog in bandshirts rondloopt. Vanessa legt haar hand op Juno’s buik en voelt voor het eerst haar kind bewegen. Juno kijkt op haar beurt naar Vanessa. Haar blik legt uit waarom ze niet voor abortus koos, op een manier die woorden nooit hadden kunnen doen.

Jaren geleden koos Ricki voor een carrière als rockmuzikant. Het kostte haar haar gezin en leverde haar één plaat op. Nu staat ze avond na avond met haar band The Flash in dezelfde aftandse kroeg, waar ze zich met bezieling door rockklassiekers heen scheurt. Overdag werkt ze als caissière in het soort supermarkt dat ze zich zelf niet kan veroorloven. Haar ex trouwde opnieuw. Zijn tweede echtgenote, Maureen, maakt Ricki duidelijk dat ze haar rechten op het moederschap verspeelde toen ze haar gezin verruilde voor haar muziek. Ricki wimpelt alle aantijgingen weg. Ze joeg tenslotte haar droom na. ‘Ik dacht dat wij je droom waren’, zegt haar ex Pete gekwetst. Ricki bijt hem toe: ‘I can’t have two dreams?’ Pas na haar gesprek met Maureen begrijpt Ricki wat Pete bedoelde toen hij nee zei: nee, het is inderdaad niet mogelijk om twéé dromen na te jagen. Voor het eerst toont Cody Ricki’s kwetsbaarheid. Ze huilt, haar gezicht weggedraaid van de camera. Een enorme tatoeage van de Amerikaanse vlag prijkt op haar rug. Aan het slot van de film zal Ricki Maureen voorstellen als ‘de andere moeder van mijn kinderen’, een blijk van solidariteit die Ricki siert en Cody’s oeuvre karakteriseert. Haar personages zijn dan wel loners, ze vinden altijd generositeit in hun relaties met andere vrouwen.

De uitzondering is Young Adult. Mavis, ghostwriter van een populaire young adult-boekenreeks, heeft zich zozeer teruggetrokken in een harnas van wantrouwen en cynisme dat het lijkt alsof er binnenin niets meer huist. Mavis is een lege huls. Zoals in Tully de zorg voor een pasgeboren kind wordt geschetst als gelijke delen slapstick en pure horror, zo wordt ook Mavis’ holle bestaan geportretteerd als grappig én gruwelijk. Als Mavis niet professioneel is opgemaakt en puntgaaf gekleed gaat in een bijna lachwekkend toepasselijke outfit – zwarte nagels en leer als ze naar een concert gaat; zijden blouse en huidkleurige panty als het kraamvisite betreft – kijkt ze reality tv in een joggingbroek. Ze hangt rond in winkelcentra, tussen de tieners waar ze over schrijft, en leeft op een dieet van fastfood, cola en bourbon. Ze waant zichzelf succesvol, vooral in vergelijking met haar voormalige schoolgenoten uit kleinsteeds Minnesota. Maar wanneer ze hoort dat haar high school sweetheart Buddy voor het eerst vader is geworden, steekt haar bestaan plotseling schril af tegen zijn simpele geluk. Ze gaat naar Minnesota om hem terug te winnen. Maar, zoals dat gaat in Hollywood-films, in plaats daarvan komt ze zichzelf tegen. Op het hoogtepunt van haar narcisme doet ze een bekentenis: ze was ooit zwanger van Buddy maar kreeg een miskraam. Maakt de blik in de spiegel haar tot een beter mens? Cody kiest niet voor een happy ending: onder Mavis’ harnas schuilt inderdaad een peilloze leegte.

‘Arrested development’, de weigering om volwassen te worden, is een terugkerend element in Cody’s films. Dat haar personages zich schrap zetten tegen de realiteit heeft met twee dingen te maken: narcisme en faalangst. Het egocentrisme wordt door Cody uitgebuit voor bittere grappen; de angst om niet aan hoge verwachtingen te voldoen geeft haar films tegelijkertijd een benauwende ondertoon. In Tully, Cody’s somberste film tot nu toe, komt de angst om te falen meer dan ooit naar de oppervlakte. Marlo weigert alle hulp, zo achteloos dat zelfs de kijker pas laat door heeft hoe koppig ze is, en hoe eenzaam. Zoals het een Cody-personage betaamt, schermt ze met zelfspot en zwartgallige humor om iedereen die om haar geeft bij zich vandaan te houden. Vraagt echtgenoot Drew haar hoe het gaat, hoe het nu écht gaat, dan poeiert ze hem af: het gaat prima. In plaats van haar leven onder ogen te komen, zakt ze weg in de schijnwerkelijkheid van reality tv en, later, in een diep verlangen naar haar vroegere leven, haar vroegere ik.

Regisseur Reitman stelt zich in dienst van Cody’s verhaal. Met een minimum aan middelen, zoals muziek of licht, ondersteunt hij de boog die de plot maakt. Actrice Charlize Theron, die eerder met schrijver en regisseur samenwerkte voor Young Adult, vult de rol van Marlo adembenemend sterk in. Dat de actrice uit de voeten kan met een cool soort scepsis wisten we al. In Marlo’s geval vult ze die aan met een paniekerige wanhoop enerzijds en een overtuigende warmte anderzijds.

Intussen komt Cody met Tully eindelijk tot de bottom of things. De vraag waar ze al die tijd langs scheerde, is nu het hart van haar film: hoe kun je voor een ander zorgen en tegelijkertijd aan jezelf denken? Dat van moeders meer wordt verwacht dan van vaders maakte Cody al duidelijk in Ricki and the Flash, waar ze Ricki liet opmerken dat niemand het Mick Jagger kwalijk neemt dat hij zijn muziek boven zijn kinderen verkoos. Een vrouw wordt al vuil aangekeken als ze koffie drinkt tijdens de zwangerschap, zoals Marlo overkomt in Tully. Cody stelt nog een vraag. Als je niet álles aan je kinderen kunt geven, wat kun je dan wél geven? Ricki and the Flash eindigt volledig over the top, met alle toeters en bellen die horen bij een Hollywood ending. Maar de moraal dat muziek verbroedert, voelt wel degelijk oprecht. Ricki is er eindelijk achter wat ze voor haar kinderen kan betekenen. ‘I’m a musician, and music is all I have to give’, zegt ze voordat ze Springsteen inzet.