Wat ze in Midden-Aarde enkele millennia kost, doet onze overheid in een paar jaar. In de koortsachtige atmosfeer van Den Haag voelt ‘de’ crisis blijkbaar als prehistorie, en de lessen uit de crisis als vage mythen. Althans, die gedachte drong zich op toen ik het plan las dat de Nederlandse overheid in januari publiceerde bij de start van haar EU-voorzitterschap.
Hierin staat dat een van onze doelen het ontwikkelen van een kapitaalmarktunie is. Dat voornemen is al ouder, maar de Nederlandse voorzitter pusht dit actief. Waarom? De kapitaalmarktunie gaat over schaduwbanken: geldverstrekkers die geen officiële banklicentie hebben maar wel leningen verstrekken. Denk aan Nederlandse ‘special purpose vehicles’, bijna-banken opgezet door echte banken. ‘SPVs’ halen geld op in de internationale markten en zo kunnen banken (via hun SPV’s) u nóg meer hypotheken verkopen. Meer dan een derde van alle Nederlandse hypotheekleningen aan huishoudens komt van SPV’s.
Tot nu toe zijn er allerlei regels en verschillen tussen EU-landen die deze constructie bemoeilijken. Daarvoor is de kapitaalmarktunie bedacht. Schep een wettelijk kader voor wat nu nog schimmig is. Harmoniseer de regels. Zoals handel meer en makkelijker wordt als alle landen dezelfde producteisen stellen, zo kan kapitaal vrijer stromen en sneller groeien binnen zo’n ééngemaakte kapitaalmarkt. En daar functioneren banken beter van, is de gedachte.
Ik zou werkelijk niet weten hoe het een uit het ander volgt, en hoe deze gedachte te rijmen is met wat we weten over kapitaalstromen. Vrijelijk stromend kapitaal bracht ons de euro-boom en vervolgens de eurocrisis. Onderzoek laat zien dat vrije kapitaalstromen telkens weer leiden tot overmatige binnenlandse kredietgroei, en dus schuldgroei gevolgd door crisis. Alleen met selectieve amnesia kunnen we het idee achter de kapitaalmarktunie blijmoedig accepteren.
Nederland zit hier diep in, niet alleen als voorzitter maar ook als financiële grootmacht. Nederlandse banken kunnen al lang niet meer hun leningen financieren met uw spaargeld. Sinds begin jaren negentig – niet toevallig ook de start van de hypotheekexplosie – lenen ze geld op de internationale kapitaalmarkten, vaak via SPV’s. Dit gat tussen onze bankdeposito’s en onze leningen is continu groter geworden, en het is een van onze financiële kwetsbaarheden. Wat als lenen op de internationale kapitaalmarkten duurder wordt? Wat als die markten bevriezen? Nederlandse banken zouden via hun SPV’s ogenblikkelijk in grote problemen verkeren.
De kapitaalmarktunie maakt toegang tot de markten gelukkig gemakkelijker – maar daarmee ook onze kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Het is het bekende dilemma van iedere verslaving: meer ervan nu is fijn, minder is op den duur nodig maar geeft ernstig afkick-ongemak. Het liefst schuift de verslaafde dat dus op de lange baan. De overheid kan helpen door gedoogbeleid, uiteraard met de beste bedoelingen.
In het Nederlandse plan lees ik dat de kapitaalmarktunie ‘bedoeld is om een stimulans te geven aan Europese kapitaalmarkten zodat zij effectiever gaan functioneren ten behoeve van de reële economie’. Een zin die nadere beschouwing verdient. Allereerst die goede bedoeling, waarop achteraf altijd gewezen kan worden. Daarna wordt verhuld toch toegegeven dat die bedoeling misschien uit de lucht gegrepen is, omdat Europese kapitaalmarkten tot nu toe blijkbaar níet erg effectief functioneren ten behoeve van de reële economie. Het werkt niet, dus moeten we er meer van hebben. Ik volg het niet. De logica is misschien beter te ontdekken in een ander licht. Opnieuw zien we de Nederlandse overheid beleid pushen dat de banken toevallig heel goed uitkomt – gedoogbeleid voor kredietjunkies.
Want wat gaat een succesvolle kapitaalmarktunie ons brengen? Banken die nu vooral hypotheken en nauwelijks bedrijven financieren, krijgen makkelijker geld om dat te doen. Het MKB zal er niets aan hebben, verwacht ik. Wel zal de beginnende bubbel op de vastgoedmarkt crescendo gaan. Je kunt dat natuurlijk de reële economie noemen, inclusief zielige verhalen over starters die geholpen moeten worden, maar dat is zó 2006.
John Kenneth Galbraith schreef dat de volgende crisis begint zo gauw de laatste persoon die de vorige crisis meegemaakt heeft overleden is. Dat duurt ons blijkbaar te lang. Sommige dingen die we niet zouden moeten vergeten, zijn we nu al weer kwijt.