Las ik die laatste omschrijving, dan zou me de angst om het hart slaan, want bij kunst in het kwadraat sneuvelen meestal object, subject of beide. Maar Frank Scheffer (met een prachtig oeuvre rond eigentijdse componisten) doet Zandvliet recht, waarbij geluid en muziek even belangrijk zijn als beeld. Dat ik het bij een aanbeveling laat heeft van doen met onvermogen taal te vinden om het werk van Zandvliet (en beeldende kunst in het algemeen) recht te doen. Hoe moeilijk dat moet zijn, blijkt uit de verbale worsteling van Zandvliet zelf in de film om uit te leggen wat hij nastreeft. Alleen hijzelf komt aan het woord, zijn atelier is de enige locatie.
Uitzending van De Zero-revolutie: Henk Peeters is door de vpro bedoeld als aanvulling op Ondersteboven, de lopende reeks over de jaren zestig. Hoofdpersoon is Peeters die als oude man terugkijkt op wat Armando, Jan Henderikse, Jan Schoonhoven en hijzelf, als Nederlandse kern van de internationale Zero-beweging, deden in de korte periode (1960-65) dat ze zich als groep presenteerden. De film opent met een ezel in een lichte kamer, waarop wit canvas, waarover een witte doek. Tijdens de film ga je begrijpen dat Peeters inmiddels is overleden en wordt het beeld met terugwerkende kracht lijkwade. Tot weduwe Truus uitlegt dat het ‘gewoon’ zijn Unvollendete is. Ze beschrijft wat er nog mee moet gebeuren en stelt vast dat ze het zelf wel kan afmaken. Wat veel zegt over Nul als wegbereider voor conceptuele kunst.
Het beeldmateriaal komt uit meerdere tijdlagen. Het oudste uit die van de jonge hemelbestormers, die dat woord, in hun nuchterheid van monochromie, industriële materialen en serieproducten, en in hun weerzin tegen hoge en diepe kunstenaarsgevoelens, zonder twijfel uit zouden kotsen (al was hun uitdossing in anti-artistieke-autoverkoperspakken ook een middelvinger tegen de besmeurde atelierkleding van Appel en andere emotionele scheppers, en daarmee een brul tegen de kunsthemel). Je ziet Armando rond 1960 aan de ontbijttafel van Henk en Truus in hun gastvrije Arnhemse rijtjeshuis. En je hoort een oude Armando met vertedering aan die periode terugdenken, waarin Peeters de onvermoeibare spil was die hen bijeenbracht, exposities regelde en hun wereld verbreedde. Naast Armando komt de oude Henderikse het meest aan het woord, toen al dwarsligger. Truus vertelt vertederd hoe ‘de jongens’ altijd werk ruilden en hoe op haar schoorsteen naast de ingeblikte drol van Piero Manzoni de goudgespoten schoen-met-stukjes-macaroni van Yayoi Kusama (enige Zero-vrouw) stond. Beide later voor kapitalen bij Sotheby’s geveild. Voor Peeters kwam van ruilen geen huilen. Nul was lang weg, tot herwaardering in Schiedams en Amsterdams Stedelijk. Schoonhoven lijkt uiteindelijk het meest blijvend.
Frank Scheffer, Robert Zandvliet, De waarneming, Close Up Avro-Tros, 3 april, NPO 2, 19.15 uur. Sherman de Jesus, De Zero-revolutie: Henk Peeters, VPRO 2Doc, 7 april, NPO 2, 22.55 uur
Beeld: De Zero- revolutie: Henk Peeters, regie: Sherman de Jesus (VPRO)