Het wordt hun vierde Prinsjesdag en daarmee hun laatste begroting. Dat is bijzonder, want het is deze eeuw nog niet voorgekomen dat ministers en staatssecretarissen van één kabinet dat voor elkaar kregen. Misschien hangt het kabinet-Rutte II er komende week, op de derde dinsdag van september, wel een extra vlag voor uit. Want het doel dat regeringspartijen vvd en pvda zich nadrukkelijk hadden gesteld, om als kabinet de eindstreep te halen, lijkt nu toch echt binnen handbereik.
Dat ze met hun ploeg de rit uitzitten na jaren van politieke instabiliteit en vallende kabinetten, was natuurlijk niet het enige streven van vvd-leider Mark Rutte en zijn pvda-collega Diederik Samsom toen zij in het najaar van 2012 hun handtekening zetten onder het regeerakkoord. Bruggen slaan, stond er in dikke letters boven dat akkoord en de twee politieke leiders presenteerden het staand voor een grote foto van een brug. Die brug was overigens nog niet af, het wegdek ontbrak.
Is het dit kabinet in vier jaar tijd gelukt dat wegdek op die brug te krijgen? Het klinkt ironisch, maar je zou kunnen zeggen dat met de titel Bruggen slaan Rutte en Samsom in 2012 in ieder geval de trend in de samenleving goed aanvoelden. De samenleving versplintert. Oud zet zich af tegen jong en omgekeerd, de vluchtelingencrisis doet de vreemdelingenhaat groeien, de coup in Turkije brengt de ernstige verdeeldheid onder Turken in Nederland aan het licht, op de arbeidsmarkt groeit de kloof tussen aan de ene kant de werkenden in loondienst en aan de andere kant de flexwerkers, jaarcontractanten en kruimel-zzp’ers. Sowieso groeit de welvaartskloof tussen vermogenden en werkenden, verder verdringt hoogopgeleid laagopgeleid van de arbeidsmarkt, zet zwart zich af tegen wit in de Zwarte-Piet- en slavernijdiscussie, willen nationalisten de grenzen weer dicht en Europeanen de grenzen juist open, en krijgen de schreeuwers op social media meer aandacht dan de zwijgende meerderheid.
Als er iets een opdracht is aan een volgend kabinet dan is het de dreiging afwenden van een samenleving die uiteenvalt in groepen die nog slechts het eigen belang voor ogen hebben en al schreeuwend en elkaar bedreigend en belagend hun zin willen krijgen. Dat is een gevaar voor de democratie als zodanig, want democratie is juist het zoeken naar consensus tussen groepen mensen met heel verschillende, vaak conflicterende ideeën, wensen en belangen. Democratie van de grootste bek bestaat niet.
Je zou kunnen zeggen dat vvd en pvda de afgelopen vier jaar zelf het goede voorbeeld hebben gegeven met dat bruggen slaan en consensus zoeken. Een rechtse en een linkse partij, die ook nog eens om een meerderheid te kunnen krijgen in de Eerste Kamer akkoorden moesten sluiten met oppositiepartijen en dat buiten het Binnenhof deden met sociale partners en andere belanghebbenden.
Zo wisten de twee partijen het heilige huisje van de aow-leeftijd van 65 jaar omver te werpen, pakten ze dat andere heilige huisje van de hypotheekrenteaftrek aan, decentraliseerden ze een deel van de zorg naar de gemeenten in het streven die zorg beter te laten aansluiten bij de behoefte van de zorgvrager, en bezuinigden ze miljarden zodat de staatsschuld en de daarover benodigde rente daalden om zo het hoofd te bieden aan de gevolgen van de financiële crisis. Om een paar van de meest in het oog springende voornemens uit dat regeerakkoord nog maar eens te noemen.
Is daarmee het wegdek gelegd op die brug waarvoor Rutte en Samsom vier jaar geleden stonden? Hangt er vanaf wie je het vraagt. Henk Krol van 50Plus zegt: nee! Krol wil de aow-leeftijd weer omlaag brengen naar 65 jaar. Het beperken van de hypotheekrenteaftrek zou niet ver genoeg zijn gegaan, vindt onder meer de directeur van De Nederlandsche Bank, Klaas Knot. De decentralisatie van de zorg gaat zacht uitgedrukt niet van een leien dakje: zorgverleners krijgen te laat uitbetaald, zorgvragers klagen over minder uren zorg die ze krijgen en klachten over gemeentelijke willekeur zijn er legio. Kritiek op de strakke eisen aan staatsschuld en financieringstekort was er van begin af aan, uit de hoek van onder meer de SP en een aantal economen; inmiddels is de roep om de overheid juist te laten investeren daar waar het bedrijfsleven het laat afweten in de afgelopen vier jaar alleen maar luider geworden.
De foto van die onaffe brug was misschien wel symbolischer dan de bedenkers van dat beeld achter de twee politieke leiders in oktober 2012 dachten. Het zou bij het aantreden van elk, maar zeker het komende kabinet opnieuw uit de kast kunnen worden gehaald. Want deze brug komt nooit af. Constant is onderhoud nodig en aanpassing aan vaak onverwachte nieuwe technische, maatschappelijke of internationale ontwikkelingen. Over hoe dat wegdek op die brug eruit moet zien zullen de politieke meningen verdeeld blijven. Nu de verkiezingen dichterbij komen, worden die verschillen alweer scherper. Zoals rondom het voorstel van de SP om tot een Nationaal ZorgFonds te komen, een fundamenteel ander zorgkostensysteem dan het huidige met marktwerking en private zorgverzekeraars.
Maar eerst is er de laatste begroting. Met wat zoet voor ouderen die er in koopkracht op vooruit gaan en wat lekkers voor iedereen omdat het eigen risico in de zorg niet omhoog gaat. Het valt onder een kleine opfrisbeurt van de brug. Uiteraard willen vvd en pvda de kiezers daarmee mild stemmen. Na het zuur komt ook in hun laatste begroting het zoetje.