Het meest gekend, denk ik, zijn van On Kawara de datumschilderijen, zoals bijvoorbeeld deze: july 4, 1973. Daarvan is jaarlijks, vanaf begin 1966, een behoorlijk aantal gemaakt – op willekeurige dagen en op allerlei plekken. Elk schilderij is gemaakt op de dag die erop vernoemd staat. De datum is genoteerd (afkortingen, interpunctie) op de wijze van het land waar On Kawara zich die dag bevond.
Maar als ik dan die datum schrijf, in de letters en de gestandaardiseerde spaties van mijn iPad, valt mij een strakke formalisering op in de geregelde typografie van On Kawara’s schilderijen. De letters en cijfers staan zo dicht als kan tegen elkaar geschoven. In het Engels is de volgorde: maand, dag, jaar – elders doorgaans dag, maand, jaar. Dat betekent dat in bijvoorbeeld het werk july 4, 1973 de vier letters van de maand gevolgd worden door cijfers met tussen de 4 en het jaartal ook nog eens de interruptie van een komma. In het andere hier geciteerde schilderij 13 jan.1973 staat tussen maand en jaartal alleen een punt. Op die dag bevond Kawara zich in Stockholm. Die punt geeft aan dat jan. de afkorting is van januari. In het Zweeds, evenmin als trouwens in het Duits en anders dan in Amerika, worden in datumnoteringen geen komma’s gebruikt. In de notering bijvoorbeeld van sept. 25, 1973 (een schilderij in New York gemaakt) wordt het schriftbeeld door een punt en nog een komma onderbroken. Waar dat gebeurt, let On Kawara er des te meer op dat tussen de letters en cijfers alleen de minimale ruimte blijft die typografisch nog kan. Belangrijk is hier ook dat er uitsluitend kapitalen gebruikt worden die van zichzelf al een geblokte vorm hebben omdat ze bij benadering in een eender soort rechthoekje passen. Ook staan die data uitgewogen gecentreerd op het schilderij. Ze lijken zo vooral compact. Ze werken stevig als woordbeelden.
Dat althans is wat ik denk te zien. We zien een willekeurige datum van een dag die, in ons aller leven, echt bestaan heeft, maar toch een enigma is. Want in wiens leven heeft die dag eigenlijk betekenis: in dat van de kunstenaar, of van de kijker, of van iemand anders? In de kunstpraktijk van On Kawara worden dat soort schilderijen gemaakt met een rituele regelmaat – als de gebeden van monniken. De meeste zijn relatief klein. Altijd op een vijf centimeter dik spieraam waar het linnen tot aan de achterkant overheen is getrokken. Het zijn dus ook matte, monochrome objecten. Letters en cijfers worden met veel geduld in witte verf erop geschilderd – met bedachtzame hand, zonder sjabloon. Dat schilderen (in acryl dat mooi egaal opdroogt) neemt enkele uren in beslag en is naar het lijkt een contemplatieve, meditatieve bezigheid.
Rondom die geschilderde objecten is er nog meer aan de hand. Ze komen verpakt in speciaal gemaakte dozen met op de deksel de titel, en aan de binnenkant een knipsel, op die maat, uit een dagkrant van de plek waar geschilderd is. Het leggen van een klein schilderij in een kartonnen doos, maakt het ding extra precieus. In Japan, bedenk ik, wordt alles zo ingepakt: vrouwen worden in kimono’s gevouwen terwijl het licht geplooid wordt in vederlichte lampionnen. Daarnaast hield Kawara speciale registers bij met feitelijkheden omtrent de schilderijen: juiste afmetingen, precieze kleur, maar ook ondertitel. Doorgaans is dat de naam van de dag in de bijbehorende taal: Lördag voor 13 jan.1973 – dat is zaterdag in het Zweeds. Ook hield hij mappen en ringbanden bij waarin hij vastlegde wat hij die dag in de krant las (daar ter plekke), wie hij ontmoette, of welke weg hij ging. Die route werd in rode ballpoint aangegeven op Xerox-kopieën van stadsplattegronden.
Je kijkt, in een museumzaal, naar een stijlvol geschilderde dagtekening in bijvoorbeeld een verfijnde tint van grijs of rood of blauw. In het complex van registraties is er, als je er werk van maakt, veel over On Kawara te vinden – dat wil zeggen die bepaalde, door hem geselecteerde dingen. Dat is een labyrint – nodig misschien in de kunstenaar zijn geest om die schilderijen reëel gewicht te geven.
Ik ben die schilderijen, hun datum uniek en onverwisselbaar, gaan zien in de context van conceptuele minimal art. Abstract en transparant en uiteindelijk zo anoniem (vooral in hun karige vormgeving) als een helder vierkant werk van Sol Lewitt. Zo’n datum, waarnaar het schilderij, vanwege die beheerste formulering, je dwingt te kijken, begint dan te zweven in uiteindelijk mijn dromerige concentratie: onuitputtelijk en eindeloos.
PS On Kawara, in 1933 in Japan geboren, leefde (zoals hij discreet zelf telde) 29.771 dagen en overleed eind juni 2014 in New York