Tegen alle omgangsvormen in ga ik hier zomaar opschrijven op welk boek ik zelf zal stemmen.
Op geen enkel.
Zozo, en vind ik dat zelf ook niet een beetje hypocriet en hooghartig? Altijd maar roepen dat boeken zo belangrijk zijn en zodra het vaderland een beroep op mij doet, zodra De wereld draait door, het CPNB en het Letterkundig Museum me smeken om mijn stem, zodra de Stichting Lezen Schrijven, Adriaan van Dis en talloze andere eerbiedwaardige instituten samen mij vragen om één keertje het Belangrijkste Boek te kiezen, zodra het er eens echt op aankomt durf ik niet thuis te geven?
Inderdaad, ik stem niet, ik ben een thuisblijver.
Het Belangrijkste Boek. Bij die woorden moest ik meteen denken aan de slogan van de campagne die onze overheid in 2004 lanceerde om de euroscepsis de kop in te drukken. ‘Europa, best belangrijk’. Een jaar later zei 61,5 procent van de bevolking nee tegen de Europese grondwet.
Goed, de slogan is dan ook niet ‘boeken, best belangrijk’, nee, we hebben het over het belangrijkste boek, en de aftrap is al maanden geleden gegeven in dat televisieprogramma waar alles draait om enthousiasme en begeestering.
‘Jij krijgt van mij één minuut – één minuut – om ons te vertellen waarom deze pinguïn van papier-maché en snoepcellofaantjes het allermooiste, het allergaafste, het allerontroerendste is dat jij in jouw hele carrière als hartstochtelijk kijker – want dat ben je – bent tegengekomen. Maestro, het woord is aan u!’
Het dogma van de positiviteit is samengekomen met dat van de overtreffende trap. Het beste, het mooiste, het belangrijkste. De tijd dat kunst zich onttrok aan het format van polls en competities is voorbij. De redenatie zal ongeveer geweest zijn: mensen lezen geen boeken meer, maar kijken wel tv-verkiezingen. Laten we van boeken daarom een tv-verkiezing maken. Dan zijn ze vanzelf weer belangrijk.
‘Belangrijk’ behoort tot dezelfde woordcategorie als ‘authentiek’: wat je ermee wilt kronen verdwijnt zodra je het uitspreekt, als bosdieren die wegduiken onder je blik. Wie op sociale media een geschreven stukje wil aanprijzen doet dat doorgaans door ‘absolute Must Read!’ boven het linkje te tikken. Míjn nieuwsgierigheid verhoogt zo’n aanbeveling geenszins. Zou er staan: ‘Lees dit absoluut niet!’, ja, dan werd ik misschien wel tot aanklikken verleid.
In Amerika bestaat een reeks The Best American Nonrequired Reading, geselecteerd door een groep scholieren. Sommige boekwinkels hebben plankjes met de tekst: ‘Books nobody wants to read.’
Dat grapje werkt, totdat het op al te grote schaal verspreid raakt.
Een serieuze lezer wil niet lezen wat ‘andere lezers van auteur X ook lazen’. Die wil feel-bad-boeken en absolute Should Never Reads. Die wil op z’n minst de illusie dat het werk speciaal voor hem is geschreven. Die wil geen pottenkijkers en meelezers rond zijn nachtkastje. Die bedankt vriendelijk voor de horror van de mainstream, de porno van de meeste duimpjes, de kitsch van het viral gaan.
De zinderende eindstrijd voor het Belangrijkste Boek gaat ongetwijfeld tussen Het achterhuis en Max Havelaar. Anne Frank, best belangrijk.
Ooit, ik meen een jaar of acht terug, is er in Frankrijk een grote verkiezing gehouden voor het Meest Futiele Boek Aller Tijden. Door serieuze krantenlezers gekozen uit de hele wereldliteratuur. Welk boek er won? Ja, dat wilt u weten. Daar bent u nieuwsgierig naar, veel meer dan naar Max Havelaar, Het achterhuis en de bijbel bij elkaar. En dat is ook precies mijn bedoeling. Want die verkiezing is er, helaas, nooit geweest, maar het gedachte-experiment van deze alinea bewijst het belang ervan.
Trap er niet in! Onbelangrijke boeken, daar gaat het om. Boeken die geen homo’s hebben geëmancipeerd, geen slaven bevrijd, geen collectieve trauma’s een stem gaven, geen volkeren opvoedden.
Maar met ‘Belangrijk’ bedoelen de bedenkers van de verkiezing kennelijk niet meer invloedrijk of van collectieve waarde voor een samenleving, nee, het gaat toch weer om hoogst individuele emotionele voorkeuren, blijkens de eerste zinnen van de oproep op de website: ‘Welk boek heeft jou het meest geraakt, vind je het mooist of heeft je leven veranderd? Welk boek zou echt iedereen moeten lezen?’
Intussen is de voorlopige opbrengst vooral verwarrend. De bijbel staat op één, en ook In de ban van de ring scoort hoog en is blijkbaar geaccepteerd, samen met 1984 en Alleen op de wereld. Gaat het dan ook om vertaalde boeken? Tom Lanoye, ambassadeur voor de sectie naoorlogse literatuur, nam expres geen Vlamingen op, omdat een Vlaamse zusterorganisatie op het laatste moment zou zijn afgehaakt. Een verstandige beslissing van de Belgen, die hun literatuur daarmee spaarden van deze chaotische en onzinnige verkiezing.
Nee, geef mij een verkiezing van het minst belangrijke boek, het onzinnigste tussendoortje, de terecht vergeten klassiekers. Het Meest Futiele Boek Aller Tijden: lekker belangrijk.