Lekker losgaan

#ophef in augustus: het nieuwe Kinderen voor Kinderen-liedje ‘Reis mee’ zou een ongezonde levensstijl propageren. Liedregels als ‘Thuis eet ik “gezond”/ ja dan ben ik echt de klos/ maar als het weer vakantie is/ dan ga ik lekker los’ en ‘Want je weet wat ik mag/ een lekker ijsje elke dag’ (plus ‘pizza, pasta en patat’) leiden op Twitter tot boosheid, meldt het AD. Critici wijzen erop dat obesitas al zo’n groot maatschappelijk probleem is, en dan komt hét toonaangevende kinderliedjesprogramma ook nog eens met deze tekst.

Blijkbaar zitten we nog in de komkommertijd, want half Nederland maakt zich hier druk over. De tekstschrijver en de componist van het lied, Jochem Myjer en Tjeerd Oosterhuis, weerleggen de kritiek in het AD. Als Myjer diezelfde dag een verontwaardigd Twitterbericht erover plaatst, buitelen honderden twitteraars en reaguurders over hem én elkaar heen: wéér wordt ons iets afgepakt en laat die kinderen toch. Slimmeriken verwijzen naar ‘Kip, patat en appelmoes’ (1989): dat KvK-liedje ging toch ook al over ongezond eten? Mainstream media nemen die dag het bericht over, waaronder RTL Boulevard, Metro, GeenStijl en Linda. Met enige vertraging komt het bericht bij de columnisten terecht: Nynke de Jong, Aleid Truijens en Youp van ’t Hek spreken de dagen erna hun afschuw uit over de ‘gezondheidspolitie’ (aldus Van ’t Hek) die met het vingertje staat te zwaaien.

Deze kritiek is inderdaad een kras voorbeeld van de benauwender wordende publieke sfeer – ware het niet dat deze hele ‘discussie’ voor het overgrote deel op een misverstand berust.

Goed, er zijn inderdaad mensen die kritiek uiten op de boodschap van het liedje: welgeteld vier. Vier leerkrachten uit het basisonderwijs, die het liedje een beetje een gemiste kans vinden. ‘Reis mee’ is mede bedoeld om docenten te begeleiden in het Kinderboekenweekthema van het jaar, ‘Vervoersmiddelen’ – maar die worden in dit liedje nauwelijks genoemd. En o ja, waarom moet het in het liedje trouwens zo expliciet over ongezond eten gaan? De basisscholen zijn toch verplicht zich aan een strak regime van gezond eten te houden?

Dat laten de docenten weten op de Facebookpagina van KvK – niet op Twitter dus – waarna KvK-webredacteur Bram de Wijs lichtvoetig reageert en ze ‘bedankt voor hun feedback’. Tegelijkertijd plaatst hij op zijn eigen Twitter-account, niet aan KvK gelieerd, een ironische tweet: ‘Mensen zijn WOEDEND dat het nieuwe Kinderen voor Kinderen-liedje over “pizza, pasta en patat” gaat en niet over gezond eten! Zo krijgen ze obesitas! Want een kinderliedje bepaalt natuurlijk wat er op tafel komt!’

Het is dit bericht dat door het AD zonder context wordt opgepakt. De Wijs probeert dezelfde dag op Twitter nog de misverstanden weg te nemen, maar het is al te laat. De ophef berust op slordige journalistiek – dat maar één ding heeft aangetoond, namelijk hoezeer KvK onder het vergrootglas ligt in het publieke debat.

Dat is niet voor het eerst. In 1984 waren het niet de docenten, maar de slagersorganisaties die tegen KvK in het geweer kwamen. Zij hekelden het briljante anti-vleesliedje ‘Sluit je aan’ (‘Sluit je aan/ loop met een anti-vleesbord en een truitje aan/ wie dierenvriend is vindt aan vlees geen fluit meer aan’), omdat het weerzin zou wekken tegen vlees – terwijl dat volgens hen toch zo gezond was. De Vara zond het nummer toch uit, met het onsterfelijke argument: ‘Er is in het verleden ook wel eens een liedje geweest, waarin de kinderen zongen dat ze walgden van spinazie. Toen is de hele groentehandel ook niet in verzet gekomen.’

De ideeën over gezond eten anno 2019 zijn duidelijk niet meer die van 1984. En wat deze vergelijking vooral aantoont is hoezeer het publieke debat veranderd is: numeriek (een handvol krantenstukken en een ingezonden brief toen, honderden tweets nu) en argumentatief. De ‘tegenstander’ wordt tegenwoordig steevast in de hoek geschilderd door diens vermeende politieke opvatting verdacht te maken. Geen slager beklaagde zich in de toch zo gepolitiseerde jaren tachtig over ‘links-radicalisme’, toen de kinderen tijdens ‘Sluit je aan’ met activistische borden en T-shirts rond marcheerden. In 2019 werden de basisschooldocenten direct met ‘linkse indoctrinatie’ (‘Henk P’ op GeenStijl) geassocieerd. Kinderprogramma’s staan midden in het ideologische debat van vandaag, daar kan het Sinterklaasjournaal over meepraten.

Dat tientallen vrijheidslievende twitteraars KvK op een voetstuk hesen als een politiek incorrect baken in een klimaat waarin ‘niets meer mag’, is op zijn zachtst gezegd verbazingwekkend. Al jarenlang wordt er geklaagd over de ‘post-christelijke linkse moraal’ van het programma, zoals Christiaan Weijts het in 2016 noemde. KvK zou een elitaire, GroenLinksige ideologie verspreiden, die zou wortelen in de ‘politieke correcte’ jaren tachtig. Dat velen dat nu weer leken te zijn vergeten, laat zien dat KvK is wat je ervan maakt.

Aan de andere kant waren er opiniemakers die ‘Reis mee’ aangrepen om te verzuchten dat KvK niet meer is wat het geweest is – een klacht die al jaren door de media spookt. Die opvatting is moeilijk vol te houden wanneer je ziet hoe verrassend goed het programma zich commercieel, muzikaal en inhoudelijk aan de veranderende tijdgeest heeft aangepast. KvK weet uiteraard dat het veel meer moet doen dan één keer per jaar een album uitbrengen om populair en urgent te blijven, en dus bestookt het programma de jonge fans met vlogs en sociale mediaberichten. Met effect: in deze tijd van muziekstreaming doet KvK het nog altijd prima. De afgelopen jaren bereikte het koor altijd de eerste of tweede plek in de Album Top 100, en recente liedjes als ‘Reis mee’ doen het heel aardig op YouTube (zo’n 2,4 miljoen weergaven) en Spotify (zo’n 550.000 streams).

In recente KvK-liedjes zijn die beats en invloeden te horen die de hitlijsten van het moment overheersen: een vleugje trap in ‘Super voetbalfan’, een hint van reggaeton in ‘Eigen tempo’ (beide uit 2019). Ook de teksten zijn veel hipper geworden. Had KvK-tekstschrijver Koos Meinderts in 2016 een punt toen hij zei dat het niveau van Willem Wilmink en andere vroege KvK-tekstdichters (Ivo de Wijs, Jan Boerstoel) niet meer wordt gehaald? Wellicht werken tekstregels zoals ‘iedereen ging los op de moves van “Pasapas”’ (‘Al 40 jaar!’, 2019) sommige mensen op de zenuwen, maar zochten eerdere tekstschrijvers niet ook al naar jeugdig taalgebruik? In ‘Op een onbewoond eiland’ (1981) zingt een solist: ‘’k Moest vanmiddag bij de dokter zijn/ spuitje antigriep gehaald/ nou die vogel deed me reuzepijn’.

De politieke boodschap van de liedjes dan: is die in de loop van de jaren dan niet goeddeels verdwenen? In de veranderingen in de introtunes door de jaren heen zagen Kasper C. Jansen en Michiel Lieuwma in de webserie De snijtafel het bewijs dat het koor geen oog meer heeft voor wereldwijde ongelijkheid en armoede, maar louter nog met zichzelf bezig is. In 1980 zongen de kinderen de berucht geworden regel: ‘Een kind onder de evenaar is meestal maar een bedelaar’; 25 jaar later hadden ze het vooral over hun eigen succes: ‘25 jaar, yeah!’

Wie echter meer luistert, ontdekt dat ongelijkheid nog altijd doorklinkt in KvK-liedjes. ‘Kinderogen’ (2019) verwoordt bijvoorbeeld het idee dat kinderen geen etnische verschillen en geloofsconflicten zien en zo nationale tegenstellingen overstijgen. De toon van het nummer verschilt wel van eerdere KvK-liedjes over globale ongelijkheid. Geen wonder: ngo’s zijn de afgelopen veertig jaar ook minder paternalistisch geworden. Bovendien is de samenleving heel anders gaan denken over wat eigenlijk het ideale sociaal betrokken kind is. Dat weerspiegelt zich in de meer activistische liedjes van het koor: de kinderen zingen minder over sociale thema’s als werkloosheid en richten zich nu op bedreigde diersoorten of verantwoord energiegebruik. De makers van KvK zagen het al ver vóór de klimaatspijbelacties: klimaatkwesties en biodiversiteit behoren tot dé maatschappelijke thema’s waarmee jonge kinderen zich vandaag de dag identificeren.

De grote vraag is hier wat de kip en het ei is. Officieel drukken de kinderen een groot stempel op de KvK-thema’s. Bij de eerste afleveringen zag je dat terug: presentator Willem Nijholt las tijdens KvK1 (1980) brieven voor waarmee kinderen onderwerpen aandroegen, waarna hij met die kinderen in gesprek ging en het bijbehorende liedje te horen was. Kinderen worden ook nu nog opgeroepen om thema’s in te sturen – maar het is de vraag hoe vaak ze dat doen. De liedteksten zelf zijn in handen van professionele tekstschrijvers. ‘Al 40 jaar!’ zegt dan wel dat het uitgangspunt van KvK altijd is geweest dat ‘ieder kind een verhaal heeft’, maar misschien klopt het beter om te zeggen dat de kinderen vooral hebben gezongen wat die volwassenen hun in de mond hebben gelegd.

Dat maakt KvK tot een razend interessante tijdmachine, die inzicht biedt in de steeds veranderende ideeën van volwassenen over wat het ideale kind moet doen en denken. De discussie over ‘Reis mee’ bewees dat veel Nederlandse volwassenen het kind vandaag het liefst zien als vrij en recalcitrant. Kinderen moeten vooral ‘zichzelf zijn’, die hebben geen zedenprekers nodig! Daarbij vergeten ze voor het gemak dat hun hysterische eis van het ‘zichzelf zijn’ minstens even zedenprekerig en bemoeierig is als de eis om gezond te leven.

Maar wat gebeurt er als je de kinderen bij uitzondering écht zelf aan het woord laat? Ook dat leert KvK40 ons, omdat er een wedstrijd voor basisschoolklassen werd uitgeschreven om zelf een tekst in te sturen die in bewerkte vorm op de nieuwe plaat terecht zou komen. De winnaar was ‘Stiekem snoepen’ (van groep 6 van de Harderwijker basisschool Het Startblok), waarin kinderen tips uitwisselen over hoe ze het beste stiekem zichzelf ‘kapot’ kunnen snoepen. Maatschappelijke ophef: nul. En alle Nederlandse kinderen lachen in hun rijkelijk met dropjes gevulde vuistje.