Het ging om de manier waarop. ‘Letizia had een houding die niemand had. Het was niet van aanstormen, klats, foto schieten van het lijk in een poel van bloed, en wegrennen naar de redactie om hem te ontwikkelen. Ze groette altijd iedereen die eromheen stond, ze glimlachte, ze legde contact, ze vroeg of het goed was dat ze een foto maakte.
Dat moment, waarop alles al achter de rug is en er een dode op de grond ligt, heeft zij weten om te turnen naar het moment waarop de maatschappij haar ware gezicht laat zien. Je ziet op haar foto’s alles wat blijft na de dood, de mensen, de onthutsing, maar toch ook de liefde. Ze heeft met haar foto’s het theater van de dood getransformeerd in het theater van het leven, en dat is ongelooflijk.’
Degene die dit vertelt is Roberto Andò, de regisseur uit Palermo die net zijn film over het leven van Letizia Battaglia heeft afgerond. Het tweeluik Letizia Battaglia zal op 16 en op 23 mei worden uitgezonden op de publieke zender Rai Uno, en natuurlijk was de bedoeling geweest dat Letizia Battaglia het zelf nog had mogen meemaken.
Maar ze overleed in het ziekenhuis op de avond van 13 april, en een verrassing was het niet, want met roken zoals zij deed is 87 worden een wonder. De tol van de enorme stress van een revolutionair heldhaftig leven voor een meisje dat in 1935 in Palermo werd geboren en van wie werd verwacht dat ze het gewoon allemaal in stilte zou ondergaan.
Op haar tiende opgesloten in huis omdat een seksuele crimineel op straat aan haar had gezeten, getrouwd op haar zestiende en opgesloten in een ander huis, drie dochters voor haar 23ste, de klappen, de vlucht, de scheiding, de verstoting van de wereld waartoe ze hoorde, en uiteindelijk de zwaarbevochten vrijheid. ‘Het leven van Letizia is een leven dat eigenlijk helemaal niet mogelijk was in haar tijd’, aldus nogmaals regisseur Andò.
In de fotografie heeft ze de wereldtop bereikt, maar niet omdat ze het erom deed. Ze zag het door de maffia aangerichte bloedbad op straat in het Palermo van de jaren zeventig en tachtig niet als een carrièrekans en ze raakte geïrriteerd door vergelijkingen met die andere kettingrokende oorlogsjournaliste, Oriana Fallaci.
‘Voor mij is dat een volstrekt idiote ambitie, om alle conflicten van de wereld af te rennen om beroemd te worden. Ik ben geboren in Palermo, het is mijn stad, ik was deel van een context, en daarom deed ik wat ik deed’, zei Letizia Battaglia in 2017 op de school voor fotografie in Rome tijdens een ontmoeting met studenten. Maar natuurlijk had ze een fantastisch fotografisch oog en natuurlijk selecteerde ze ook, gaf ze dan later weer eerlijk toe, want eerlijk was ze.
De foto die op de kop van haar kist in de hal van het gemeentehuis van Palermo stond, was die van het Meisje met bal, een titel alsof het een Picasso is. Het is een van haar icoonfoto’s, een broodmager donker meisje met een afwerende blik en een grote voetbal onder haar rechterarm, de linkerarm schrijlings over haar hoofd tegen een bekraste deur geplakt, een soort van gekruisigde-Jezuspositie. Het was in 1980 in de arme wijk van Palermo la Cala dat ze dit fotogenieke meisje op straat zag spelen, en haar onmiddellijk tegen de bekraste deur plakte. Honderd procent geposeerd, maar toch ook honderd procent echt.
Op andere icoonfoto’s kon ze de situatie niet naar haar hand zetten, maar toch was het steeds haar blik, haar gevoel voor het moment, waardoor iets anders te zien is dan de gewone misdaadklik.
Zoals die ongelooflijke foto op de vroege ochtend van 6 januari 1980, waarin ze door de portieren van de openstaande auto de huidige president van Italië Sergio Mattarella heeft gefotografeerd terwijl hij zijn net doodgeschoten broer Piersanti naar buiten trekt. Ze wist nog niet eens dat het een maffia-actie was, ze reed er toevallig langs en het leek een verkeersongeval, maar toch maakte ze deze foto, die later de enige bleek te zijn van het moment waarop de voorzitter van de regio Sicilië Piersanti Mattarella net was doodgeschoten omdat de maffia vond dat hij zich niet aan de afspraken hield.
En ook weer per ongeluk bleek in haar archief de foto te zitten van Giulio Andreotti die ergens in Palermo poseert met een van de maffia-neven Salvo, zo ongeveer het hoofdbewijs van het (mislukte) maffia-proces tegen de meervoudige premier van Italië Giulio Andreotti.
Maar per ongeluk waren de meeste van haar foto’s zeker niet, ze stond in verbinding met de politieradio in haar Fiatje 500, en was altijd ter plekke voor de rest. Een vrouw met een blond pagekopje, wijde India-gewaden en op Zweedse klompen, een Leica in de hand.
Vaak werd ze weggewapperd door de politie omdat ze er niet uitzag als iemand die iets te zoeken had op de plaats delict. Maar dan leerden ze Letizia Battaglia (haar achternaam betekent letterlijk ‘Strijd’) wel kennen. ‘Het verhaal van Letizia had ook verkeerd kunnen aflopen, zoals dat voor iedereen geldt in Palermo die de dingen probeert te veranderen’, aldus Roberto Andò, die haar al veertig jaar persoonlijk kent. ‘Een exces van gevoeligheid kan levensgevaarlijk zijn in deze stad.’