Daarna verandert het leven van de slaaf, Solomon Northup (Chiwetel Ejiofor), in een absurde nachtmerrie waarin de waanzin van zijn witte meesters alles overheerst. Schoonheid en cultuur maken plaats voor wellust, sadisme en religieus fanatisme. Solomon komt voor een dilemma te staan: vecht hij terug, dan loopt hij het risico te worden gedood en ziet hij zijn vrouw en kinderen nooit meer terug. Doet hij niets, dan verliest hij de wil om vrij en ten volle te leven.
Auteurs wijzen erop dat er eigenlijk nog nooit een goede film over de slavernij in Amerika is gemaakt. Ook regisseur McQueen beaamt dat. Zelfs Amistad van Steven Spielberg, over muitende slaven op een schip onderweg van Afrika naar Amerika, diskwalificeert hij. Dat is allemaal terecht, op één uitzondering na: Quentin Tarantino behandelde effectief de brutaliteit van de slavernij in Django Unchained. In zowel dit werk als in 12 Years staat slavernij als uiting van basale menselijke instincten tegenover het verlichte denken over kunst en cultuur. In beide films wordt dat idee uitgebeeld door vioolmuziek. In Tarantino’s verhaal speelt een zwart meisje viool wanneer de protagonisten het domein van de slavendrijver betreden, terwijl bij McQueen het hoofdpersonage wordt gedwongen het instrument te bespelen tijdens een bizarre dans in het huis van Edwin Epps (Michael Fassbender). Het is een fabuleuze scène: de in witte slaapkleding gehulde slaven worden gedwongen schoonheid te creëren door het ‘dansen’ in een barbaarse omgeving, terwijl meester en meesteres toekijken, hij ziek van begeerte voor het lichaam van een jonge zwarte vrouw, zij gek van jaloezie en walging.
12 Years is bovenal cinematografisch onvergetelijk. McQueen begint klein, met extreme close-ups waarin de bladeren van suikerriet voorzichtig opzij worden geschoven terwijl de blik het beeld binnengaat, alsof hiermee de nevelen van de tijd opzij worden geschoven, voor een duidelijker visie op wat lang geleden is gebeurd.
Een verboden wereld, een hel, krijgt vorm. Wanneer Solomon na zijn ontvoering door twee mannen die hem rijkdom beloven in ruil voor performances in een circus vastgeketend in een cel wakker wordt, is hij gedesoriënteerd. Wie kijkt ervaart dat eveneens. De setting is onduidelijk. Er zijn slechts licht en donker, schaduwen rondom een zwetend lichaam dat in de komende uren genadeloos gemarteld zal worden. Dan, schokkend, het bredere beeld: de camera beweegt uit de cel, voorbij de tralies naar boven, en onthult haast tastbaar in de verte de toren van het Capitool. In de tweede helft van het verhaal is de ironie van al deze barbaarsheid in de wieg van de beschaving weg. Nu overheerst alleen de repressie en het geweld in een wereld die geschapen lijkt voor deze twee dingen.
McQueens film is een triomf van artisticiteit en historische relevantie. Het werk legt de ziel van de mens bloot: een pathetisch wezen dat niet anders kan dan onderdrukken. Meester en slaaf zijn tot elkaar veroordeeld. De meester met zijn zweep is tragisch door zijn herkenbare menselijkheid, de slaaf is dat eveneens door zijn onvermogen uit de greep van het dilemma te komen. In ketenen valt niet te leven.
Te zien vanaf 20 februari
Beeld: 12 Years a Slave (Independent Films BV).