Een vraag aan de geestelijk gestoorde: zou u als u nu op een knop zou kunnen drukken, kiezen voor het permanent ‘uitzetten’ van uw ziekte? In het geval van manisch-depressieven, zo blijkt uit The Secret Life of the Manic Depressive, een uitstekende bbc-serie van de acteur en schrijver Stephen Fry, geven negen van de tien patiënten aan dat ze géén gebruik van de uitzetoptie zouden willen maken. Net als Stephen Fry, die zelf manisch-depressief is, kunnen ze zich geen leven meer voorstellen zonder hun psychische kwaal. Wie ook voor geen geld van haar geestesziekte af wil, is de mooie Michaela, zo blijkt tegen het einde van Requiem van Hans-Christian Schmid, een op feiten gebaseerde film over exorcisme.
Requiem, een Duitse film, is een grauw, depressief werk dat om twee redenen interessant is. Ten eerste vanwege een prachtige hoofdrol door de nieuwkomer Sandra Hüller, en ten tweede doordat het verhaal hetzelfde bronmateriaal heeft als de bekendere Hollywood-film The Exorcism of Emily Rose (2005) van Scott Derrickson. Beide films zijn gebaseerd op het tragische leven van Anneliese Michel, die in 1976 op zestienjarige leeftijd in het Duitse stadje Klingenberg overleed na jaren van psychisch leed en lichamelijke uitputting. Anneliese geloofde namelijk dat ze door de duivel bezeten was, beter gezegd door zes duivels bezeten was, en dat slechts een duiveluitdrijving haar kon redden. Haar ouders gingen hiermee akkoord, waarna priesters van de rooms-katholieke kerk met Anneliese aan de slag gingen. Het mocht niet baten: het meisje verhongerde en stierf uiteindelijk in haar ouderlijk huis. Priesters en ouders werden strafrechtelijk vervolgd.
Het confronterende aan Requiem is dat Michaela (het Anneliese-personage) zich uiteindelijk blijkt neer te leggen bij het feit dat demonen bezit van haar hebben genomen. Wat is de waarheid? Is haar conditie het gevolg van een psychose? Of van haar opstand tegen de verstikkende omgeving van haar streng religieuze ouders en priesters die niets anders kunnen of willen dan bidden en de Heilige Geest oproepen? Voor Michaela komen de demonen als geroepen; zij ziet het leven met duivels als een uitdaging: door de wezens in haar te bestrijden kan ze een martelaar zijn, en wie weet ook een heilige. Zo bereikt ze hetzelfde punt als dat van de manisch-depressieven van Stephen Fry: een leven zonder de stoornis is niet meer voor te stellen.
Zijn de psychosen van Michaela/Anneliese in Requiem stille episoden, in The Exorcism of Emily Rose worden de waanvoorstellingen door middel van een heel spectrum van kleuren en een scala aan special effects uitgebeeld. Juist deze bombastische vormgeving maakt Emily Rose de moeite waard. Daarentegen is het enige ‘special effect’ in Requiem de korrelige beeldtextuur, die vermoedelijk ook nog onbedoeld is, en meer het gevolg van slechte cameravoering en belichting. De regie is inderdaad verre van soepel. Regisseur Schmid lijkt te twijfelen over hoe precies vorm te geven aan de opstand van Michaela tegen haar omgeving, aan het feit dat ze graag de strijd aangaat, dat ze op een gegeven moment de duivels als het ware omarmt. De aarzeling aan regisseurskant wordt evenwel opgevangen door de hoofdrolspeler, die de film máákt. Sandra Hüller is een naam voor de toekomst. Als Michaela roept ze herinneringen op aan de legendarische vrouwen van de Europese cinema: Jeanne Moreau, Liv Ullman, Isabella Huppert en vooral de onvergetelijke Hanna Schygulla. Al deze actrices hebben iets kwetsbaars, iets kaals, en dat past bij het thema van psychologische ontreddering dat een kenmerk is van veel Europese films, van Ingmar Bergman tot Michael Haneke, en dat nu voelbaar is in Sandra Hüllers uitbeelding van het bezeten meisje.
Requiem is vanaf 5 oktober te zien. The Exorcism of Emily Rose is te koop op dvd