De ochtenddienst was nog maar net voorbij toen op 22 september vlak na zevenen samen met de zonnestralen van een warme Siberische nazomer ook de rampspoed Zonnestad trof. Nog voordat ze de donkere vlekken aan de hemel zagen, hoorden de bewoners de propellers van gepantserde fsb-helikopters die vanuit de lucht neerstreken. Zelfs voor de meest wereldvreemde bewoners van Zonnestad kon er geen twijfel zijn: dit was een spetsoperatsia van de Russische veiligheidsdiensten. ‘Alsof de oorlog was begonnen’, vertelt bewoner Alexander Staroverov. ‘Een groter contrast met de omgeving kun je niet bedenken.’
Gemaskerde agenten in camouflage en met kalasjnikovs liepen door het dorp. Sommigen sloegen af bij een van de keurige houten huisjes. Maar het hoofddoel was de villa aan de top van de Droge Berg. Daar woonde de 59-jarige Vissarion, de Jezus van Siberië, of Sergej Torop zoals hij in officiële documenten wordt genoemd.
Nog lang voordat sociale isolatie een algemeen begrip werd, leidde Vissarion zijn volgelingen diep de Siberische taiga in. Ze brachten de beschaving naar de wildernis, terwijl ze haar tegelijkertijd probeerden te ontvluchten. Want in de ruptuur met de buitenwereld schuilde volgens hen de redding.
Bijna drie decennia lang werd het door de Russische autoriteiten gedoogd. De Kerk van het Laatste Testament werd zelfs officieel erkend als religie. Maar die tijd lijkt nu voorbij. De wereld, in de gedaante van de Russische autoriteiten en de staatsmedia, bonkt op de poort.
Vissarion en twee van zijn naaste vertrouwelingen zitten tot minstens 15 januari in hechtenis in afwachting van een rechtszaak wegens het toebrengen van psychologisch geweld en het aftroggelen van gemeenschapsgeld. Waarschijnlijk is dat enkel de opmaat. Ondertussen moeten vijfduizend volgelingen, na bijna drie decennia aan zijn lippen te hebben gehangen, het opeens zonder hun Verlosser zien te redden. Klinkt hier de gong van de lang verwachte Apocalyps? Of is het juist het begin van het eind voor Ruslands bekendste sekte?
Vanuit Moskou is het zo’n vijf uur vliegen in oostelijke richting naar Abakan, een grijze provinciestad met vervallen sovjetflats. Vervolgens is het nog een halve dag rijden door een leeg besneeuwd landschap tot de buitenste ring van Vissarions domein. In de naaldbossen van Siberië kreeg de hiërarchie van het geloof een geografische uitwerking. Aan de top van de piramide staat Vissarion. Tot voor kort woonden hij en een handjevol vertrouwelingen op de Droge Berg. Aan de voet van de berg ligt Zonnestad, de ‘kerk onder de blote hemel’, zoals de aanhangers het graag noemen. De driehonderd volgelingen die daar neerstreken werden persoonlijk uitgenodigd.
Voor Tatjana Denisova (67) had de Leraar, zoals ze hem noemt, een ander plan. In een brief noemde hij het dorp Petropavlovka, op zo’n twee uur rijden van Zonnestad, als de beste plek voor haar persoonlijke groei.
Petropavlovka is geen gewoon Russisch dorp. De houten huisjes zijn té strak gebouwd, de moestuinen té netjes aangeharkt, de bewoners té spraakzaam. Dichtbij wordt kraakvers desembrood gebakken en romige geitenkaas gemaakt. En veel geglimlacht. Is dit nog wel Rusland? Ja en nee. De Vissarionieten leven in hun eigen wereld van orde en perfectie, en dat laat zich zien.
Toch is deze marginale groep in een uithoek van Rusland, dichter bij Mongolië dan bij Europees Rusland, al sinds het begin een spiegel geweest voor wat zich in de rest van de Russische samenleving afspeelt. Te beginnen met het ontstaansverhaal in de jaren negentig. De Sovjet-Unie was als een mislukte soufflé in elkaar geploft en Rusland maakte de harde transitie naar een markteconomie. De droom van een utopie die de burgers bijna zeventig jaar lang was voorgehouden spatte uit elkaar. Een uitgelezen moment voor de herverschijning van de zoon van God.
‘Het is 18 augustus 1991, de dag van de staatsgreep tegen Gorbatsjov’, vertelt Denisova met de zachte cadans van een moeder die een sprookje voorleest. ‘Een dag voordat Jeltsin een tank beklimt voor het Witte Huis geeft Vissarion zijn eerste publieke optreden in een dorp in Siberië. Hij zegt: “Ik ben gekomen om jullie te vertellen hoe jullie kinderen een toekomst te bieden. Ik sta klaar om antwoord te geven op al jullie vragen.”’
En vragen, daarvan waren er genoeg. Samen met Vissarions uitspraken en schrijfsels beslaan ze inmiddels achttien delen van het Laatste Testament. Maar Denisova vat de leer in een paar zinnen samen. ‘De les van het Oude Testament is hoop. Die van het Nieuwe Testament geloof. Vissarion is teruggekomen om de mensheid de laatste les te brengen: liefde.’
Haar eigen liefde voor Vissarion is oeverloos. Zijn vakkundige schilderingen noemt ze meesterwerken van wereldniveau, en vol trots vertelt ze over een initiatief om hem te nomineren voor de Nobelprijs. Bij het noemen van zijn naam glimlacht ze en richt ze haar ogen tot de hemel.
Op de vrije markt van de confessies van Rusland in de perestrojka-jaren waren er profeten van elke kleur. Tot chagrijn van de Russisch-orthodoxe kerk en andere traditionele religies, die na jarenlange onderdrukking door de sovjetautoriteiten nu vrij moesten concurreren met nieuwe stromingen. Vissarions antwoord op de overvloed aan keuze was het religieus syncretisme. Hij verenigde een heel scala van -ismes en -ies, waaronder het christianisme, boeddhisme, sjamanisme, en de theosofie van de Russische emigrant Helena Blavatsky. Zelfs de ufologie kreeg een plek.
Niet alles was even exotisch. De reïncarnatie van Jezus had nog steeds een baard en lang bruin haar, dezelfde gezichtsbouw en zijn kledingstijl was ook weinig veranderd. Bovendien was hij Russisch, ook niet onbelangrijk op een moment waarop al het vertrouwde was weggevallen. Dat hij behalve als schilder ook als verkeersagent had gewerkt in de Siberische provinciestad Minoesinsk deed geen afbreuk aan zijn heilige imago. Was Jezus ook niet timmerman geweest voordat hij zichzelf op dertigjarige leeftijd had onthuld?
Honderden volgelingen, onder hen academici, prominente artiesten en voormalige carrièremakers, reisden Vissarion achterna. In de rimboe zouden ze een nieuwe samenleving opbouwen.
Dergelijk idealisme was Denisova niet onbekend. Als jonge komsomolets werkte ze tien jaar lang aan het prestigeproject de bam. De uitgebreide boekencollectie die ze als lerares Russisch en literatuur opbouwde, nam ze bij haar verhuizing niet mee. Alles wat ze moest weten stond in het Laatste Testament.
Dat was twintig jaar geleden. Maar nog steeds leeft ze voor de Familie, zoals de gemeenschap heet. In haar achtertuin staan twee houten chalets waar kinderen muziek- en balletles krijgen. En ze nam twee weduwen in huis, vrouwen die van haar keuken de zoete inval hebben gemaakt. In de grote stad hebben ze naar eigen zeggen niets meer te zoeken. Hier zorgt men nog voor elkaar.
Wie nog jong en fit is helpt met sneeuw ruimen, hout hakken en andere taken. Onbetaald, dat wel. Lidmaatschap van de Familie is dat niet. Elke maand gaat een tiende van het inkomen naar de gemeenschapspot. Het financiert de Kerk, Zonnestad, en de benodigdheden van Vissarion en zijn apostelen. De kans dat Denisova en haar twee inwonenden het in dit leven tot de Berg zullen schoppen is gering. Oude, alleenstaande vrouwen staan niet bepaald boven aan de lijst, grappen ze.
Het Beloofde Land ligt achter een slagboom aan het eind van een lange bergweg omringd door dikke naaldbossen. Veselin Daov rapporteert via een walkie-talkie de komst van een buitenstaander. Zonnestad heeft een eigen bewakingssysteem en, sinds een paar gebouwen in vlammen opgingen, ook een brandweerploeg. Daov is Bulgaars. Tot de aanhangers van Vissarion behoren ook buitenlanders. Geen Nederlanders, wel Duitsers.
Het leven ‘beneden’ leek Daov te veel op het datsja-bestaan. Te ontspannen en vrijblijvend. Zonnestad is voor de harde kern van de gelovers. Hier heerst de ijzeren discipline van de barakken. Hoe dat zich uit? ‘De volledige onderwerping van je eigen individuele verlangens aan de regels van het collectief.’ Vissarion belooft dat het voor de nieuwe mens een automatisme zal zijn. Maar voor nu is het beteugelen van het eigen ego nog dagelijks zwoegen. De kans weggestuurd te worden houdt de bewoners scherp. De huizen worden wel zelf bekostigd, maar zijn geen eigendom.
Dat klinkt misschien niet meteen als een utopie, maar zo werd Zonnestad wel ontworpen, geïnspireerd door het gelijknamige utopische werk van de Italiaanse filosoof Tommaso Campanella.
Een cirkelvormige opening met in het midden een beeld van een aartsengel dat doet denken aan een totempaal vormt het hart van de nederzetting. Vanuit daar strekken veertien brede ‘straten’ zich uit als de zonnestralen op een kindertekening. Ze hebben namen als Melkweg, Diamantdauw en Zingende Bergen.
In de wereld zou Zonnestad gewoon een ecodorp heten. Zonnepanelen wekken energie op en water wordt gerecycled. Behalve suiker en graanproducten komt bijna alles wat op de eettafel belandt uit de achtertuin. De bewoners van de houten sprookjeshuizen vertellen graag dat alles hier beter smaakt: de tomaten, het water, en dat je nog nooit zulke zoete wortels hebt geproefd. En ze hebben gelijk. Watermeloenen laten groeien in de Siberische taiga? In het wonderlijke Zonnestad kan het.
Zo’n 25 jaar geleden was dat nog heel anders, herinnert Vader Sergej Tsjevalkov (69) zich. Hij was erbij toen Vissarion tijdens een expeditie een ingeving kreeg op de Droge Berg, een plek van adembenemende schoonheid bij het Tiberkoelmeer. Maar ook een moerassig gebied bedekt met twintig meter hoge dennenbomen. Met tropische temperaturen en bloeddorstige mosquito’s in de zomer en temperaturen tot min vijftig in de winter. Onleefbaar. Maar de Leraar had gesproken.
En dus ging men met twintig man aan de slag. ‘In het begin hadden we alleen een handzaag, want de Leraar had kettingzagen verboden. Buiten was het min dertig, we sliepen in tenten. Dat waren de beste dagen van mijn leven’, vertelt Tsjevalkov. Kleine kraaloogjes twinkelen in een vriendelijk gezicht.
De bewoners van Zonnestad zien er blakend van gezondheid uit. Frisse lucht, veel beweging en een vegetarisch dieet lijken de voor de hand liggende redenen. Een gezonde psyche, zeggen de inwoners zelf. Tsjevalkov beschrijft hoe hij ternauwernood van een terminale nieraandoening genas met behulp van positieve gedachten. Het is moeilijk te geloven dat dezelfde man in de sovjettijd kolonel was bij de luchtafweertroepen, waar zijn grootste zorg de wapenwedloop met de Verenigde Staten was.
‘Er heerste constante spanning: we moeten ons haasten of ze zullen ons inhalen!’ zegt hij. ‘Uiteindelijk begreep ik dat dit niet de oplossing kon zijn. Er werden miljoenen in gepompt, in naam van wat? Dat geld kon net zo goed worden besteed aan scholen.’
Nog steeds in militair uniform ging hij op een spirituele degustatie in het perestroika-Moskou. ‘Elke religie had iets wat me aansprak, maar er was ook altijd iets wat botste met mijn ratio. Toen ik Vissarion voor het eerst zag, wist ik het meteen. Ik herkende hem. Zijn houding, zijn gezichtsuitdrukking. Ik had het eerder gezien! Alles viel op z’n plek.’
Hij was 45 toen hij zijn luxe Moskouse appartement verkocht, de opbrengst doneerde, en naar Zonnestad verhuisde. Daar benoemde Vissarion de voormalige kolonel tot priester. Een grote eer, maar deze dagen ook een risico. Op 22 september werd zijn huis urenlang doorzocht door bewapende agenten. ‘Ze zochten drugs en wapens, maar vonden niks. Toen ze om elf uur ’s avonds eindelijk vertrokken werd zelfs het dagboek van mijn tienerdochter in beslag genomen.’
Kwaad op de agenten is hij niet. Ze volgden enkel orders op, in het ongewisse van het hogere plan. Want de arrestatie van Vissarion is volgens Tsjevalkov geen toeval. ‘Net zoals toen offert de Leraar zich weer op om de mensheid hoop te bieden. Als een dief in de nacht verspreidt hij de Waarheid. Kijk hoeveel mensen dankzij deze gebeurtenissen van hem hebben gehoord. Een rechtszaak zal alleen nog meer publiciteit genereren.’
Maar dan verhardt zijn blik. ‘Ze kunnen ons dwingen de portretten van de Leraar van de muur te halen. Ze kunnen ons zelfs van het leven beroven. Het zal geen verschil maken. Ons geloof is onvernietigbaar.’ Eerder had hij al terloops over zijn grootvader verteld, een Russisch-orthodoxe priester die Stalins repressie niet overleefde.
Net als in het leger bestaat ook in Zonnestad een onbetwistbare hiërarchie. Hoewel Alexander Staroverov, die als woordvoerder fungeert sinds de arrestatie van Vadim Redkin, een voormalige rockster en Vissarions rechterhand, het op een andere manier formuleert: ‘Alles wat Vissarion zegt is de Waarheid. En alleen hij kent die Waarheid. Daarom is het zijn rol om ons te corrigeren.’
Maar de Leraar leidde al jarenlang een teruggetrokken leven, dus corrigeren de bewoners veelal elkaar. Dagelijkse geschillen worden en plein public geventileerd en zo nodig met collectieve input opgelost. Ook huwelijksproblemen. ‘Om je te bemoeien met iemand anders leven is normaal en juist’, aldus Staroverov over de nooit aflatende groepstherapiesessie.
Maar als de bewoners er zelf niet uitkwamen, dan was Vissarion de ultieme arbiter. Opgestapelde akkefietjes of diepgewortelde conflicten werden door Vissarion beslecht met een finaal, hoewel dikwijls mysterieus, antwoord. Hoe moet dat verder, nu hij is afgesneden van zijn gemeenschap? Sommige volgelingen proberen het tevergeefs per post. In een brief uit de gevangenis excuseerde Vissarion zich dat hij niet iedereen kan antwoorden. ‘Daarvoor zijn de huidige omstandigheden vaak niet gunstig genoeg’, schrijft hij.
Van een crisis wil Staroverov niet spreken. Liever heeft hij het over ‘interessante uitdagingen’. ‘Waar de Leraar vroeger uitsluitsel kon geven, kan dat nu niet. Je ziet dat er daardoor soms onenigheid ontstaat. Maar met de jaren hebben we ook geleerd zelf een afweging te maken. We kunnen verder leven, ook zonder hem.’ Zelf heeft hij geen contact met de Leraar. ‘Behalve op gevoelsniveau.’
Seksspeeltjes, planken vol lege alcoholflessen, wapens en grote sommen geld in buitenlandse valuta: de fsb en het onderzoekscomité publiceerden na hun inval op de Berg een heel album incriminerende foto’s. Volgens de gemeenschap zijn de beelden nep. Maar de Russische media gebruiken ze graag. In dramatische reportages wordt Vissarion afgeschilderd als hypocriet, gestoord en promiscue. (In Zonnestad zijn driehoeksverhoudingen toegestaan – Vissarion nam zelf een negentienjarig meisje tot zijn tweede vrouw.) Zijn aanhangers worden veelal beschreven als zielige slaven. ‘Het werd hun verboden om vlees te eten en medische hulp te zoeken’, vertelde de bekende socialite Ksenia Sobchak in haar talkshow Dok-Tok op staatszender Rossia1.
Een oud-sektelid mocht ook haar verhaal doen. Volgens Vissarion zou in 2003 de Aarde door een meteoor worden geraakt. Zijn volgelingen riep hij op zich voor te bereiden op het cataclysme. Die verkochten hun bezittingen, doneerden de opbrengst, en reisden af naar de taiga. Maar de Apocalyps werd minstens drie maal uitgesteld terwijl de aanbidders bezitloos achterbleven. De vrouw beschuldigt Vissarion van het ‘uitbuiten van de angst voor de dood’.
Staroverov doet de beschuldigingen af als het gemor van een kleine groep verbitterde ex-leden. Hij geeft toe dat de boekhouding van de Kerk wat slordig kan zijn geweest. En dat er in de vroege jaren van de gemeenschap ‘excessen’ waren. ‘Mensen lieten zich opzwepen door de euforie en het idealisme van het moment zonder na te denken over waar ze van gingen leven.’ Maar, benadrukt hij, dat deden ze uit vrije wil.
Vissarion zelf kiest een soortgelijk verweer. Vanachter de tralies van de rechtszaal vertelde hij de camera’s: ‘De gemeenschap heeft geen leiders. Ik praat gewoon met mensen die zelf naar mij toe komen en mij vragen stellen. Ik beslis niets.’ Na dagenlang te hebben gehoord dat zijn woord wet is, voelt het als een ambivalente uitspraak.
Ook Zonnestad is een tegenstrijdige plek. Aan de ene kant wordt er volledige samenwerking verleend en praten de bewoners graag en vrijuit met journalisten. Dat valt van de meeste Russische organisaties en instanties niet te zeggen. Maar ondertussen word je te allen tijde begeleid door een escort. In je uppie door de Melkweg struinen zit er niet in. Gezien de recente gebeurtenissen is het niet moeilijk te begrijpen. De gemeenschap wil graag positief worden geportretteerd – en de mafketels die de Kerk ongetwijfeld ook aantrekt liever buiten beeld houden. Maar waar eindigt het verlangen naar controle en begint de (zelf)censuur? Het is een vraag die in Zonnestad niet bestaat.
Ondertussen stapelen de donkere wolken zich op. Tegen aanhangers van Vissarion zijn al minstens zeven strafzaken, vier administratieve en twee civiele zaken geopend. Dat zullen er ongetwijfeld meer worden. Er is een gevoel van naderend onheil. Het ministerie van Bosbeheer van de Krasnojarsk-regio eist via de rechtbank een deel van het land in Zonnestad terug. En procureurs uit de regio willen de Kerk van het Laatste Testament haar officiële status als religieuze organisatie, die ze sinds 2000 heeft, ontnemen. De groepering zou een ‘bedreiging vormen voor de samenleving en overheid’.
Als dat gebeurt, zal de gemeenschap onbeschermd achterblijven. Volgens de Russische grondwet zijn alle religies gelijk. Maar geen status betekent: geen publicaties of religieuze bijeenkomsten meer zoals op 14 januari, de dag van Vissarions verjaardag, wanneer duizenden volgelingen zich verzamelen op de berg.
De verdedigende partij in de zaak is Andrei Konstantinov, een voormalig musicus met een rebelse uitstraling die in 2002 vanuit Zweden naar Zonnestad verhuisde. Konstantinov is ook gemeenteraadslid voor de regeringspartij Verenigd Rusland. En daar is in zijn optiek niets raars aan. ‘Dit was de manier om de belangen van de gemeenschap te vertegenwoordigen. Het helpt om menselijke relaties op te bouwen, ik ken hen, zij kennen mij.’
Het is typerend voor de manier waarop de gemeenschap zich sinds de jaren negentig heeft aangepast aan de politieke realiteit. Want de relatie met de Russische autoriteiten is al langer getroebleerd. Eind jaren negentig dreigden ze al in te grijpen. De gemeenschap redde zich van de ondergang door concessies te doen. Kinderen zouden het staatseindexamen afleggen. En in een nabijgelegen dorp werd met subsidiegeld een kliniek opgericht voor Vissarionieten.
Op hun beurt deden de lokale autoriteiten ook water bij de wijn. Thuisbevallingen werden toegestaan. En jonge mannen mochten een alternatieve dienstplicht uitzitten. Want de gemeenschap bracht ook nieuw leven naar het afgelegen gebied. En dat, was lang het idee, was in ieders belang.
‘Wat er nu gebeurt’, zegt Konstantinov, ‘laat zien dat er geen wil is om tot een oplossing te komen. Het is duidelijk dat ze ons gewoon willen sluiten. Maar het is absurd om de Kerk als leer verantwoordelijk te houden voor de nog onbewezen daden van een paar individuen.’
Gaat het hier om een lokaal zakenconflict om land, zoals sommige media suggereren? Of zou corona er iets mee te maken hebben, dat volgens de Vissarion-gemeenschap voor een nieuwe golf bekeerlingen zou hebben gezorgd? De schaal van de inval in september suggereert dat er grote belangen in het spel zijn. Hoewel de zaak door een regionale rechtbank in Novosibirsk gehoord zal worden, werden Vissarion en zijn twee vertrouwelingen kort na hun arrestatie overgeplaatst naar Moskou. Daar ondergingen ze een psychiatrisch onderzoek in het Serbski Instituut, berucht omdat er in de sovjetjaren dissidenten naar werden afgevoerd.
Staroverov weet het zeker: ‘De grote religies willen van hun rivalen af.’ Het is niet moeilijk te raden wat hij bedoelt. Onder Poetin kreeg de Russisch-orthodoxe kerk steeds nauwere banden met de staat. Zij steekt ook niet onder stoelen of banken dat ze af wil van ‘totalitaire sektes’.
‘Beter laat dan nooit’, was de reactie van een metropoliet van het Moskouse Patriarchaat op de arrestatie van Vissarion. Een woordvoerder voor de eparchie in Krasnojarsk beloofde ‘morele en spirituele steun’ aan vluchtende Vissarionieten.
Het is allemaal deel van een campagne tegen de zogenaamde ‘nieuwe religies’ sinds 2014, zegt religiewetenschapper Konstantin Mikhailov. ‘Er vindt een ideologische zuivering plaats van kleine religieuze groeperingen in de naam van uniformiteit en gelijkgestemdheid.’ Als voorbeeld van die tendens noemt hij de Jehova’s getuigen, die in 2017 als extremistisch werden bestempeld en sindsdien worden vervolgd en gevangenisstraffen krijgen opgelegd.
‘Maar het is niet zo dat Vladimir Poetin opeens heeft besloten dat een kleine groep ergens in de Siberische taiga moet verdwijnen. Hier komt van alles samen: lokale corruptie, de politieke sfeer en lokale bureaucraten die punten willen scoren’, zegt hij. Daarbij worden financiële beschuldigingen, wetten tegen extremisme en terrorisme gebruikt als kapstokken om een zaak aan op te hangen.
Het aanpassingsvermogen van de gemeenschap is groot. In de eerste jaren gold er een ascetisch regime. Vlees, zuivel, zout, suiker, brood, en zelfs water waren enige tijd verboden of beperkt. Inmiddels wordt er een vegetarisch dieet gevolgd. Roken en alcohol drinken zijn nog steeds uit den boze. Maar de vrouwen van Zonnestad zetten al giechelend over hun zondige gedrag bezoekers graag hun eigen zoete baksels voor. Zelfs Vader Tsjevalkov eet gretig een stuk huisgemaakte kruimeltaart.
De bewoners hebben smartphones en gebruiken Instagram. En de kinderen zijn vrij om te vertrekken naar nabijgelegen grote steden zoals Krasnojarsk. Iets wat ze ook veelal doen. Andere dingen staan zo vast als een rots. Zoals de verhoudingen tussen mannen en vrouwen. Belangrijke beslissingen over het bestuur van de stad worden exclusief door mannen genomen. Vrouwen zorgen voor het huishouden, hun kinderen en, misschien wel in de eerste plaats, voor hun man. Die les wordt er van een vroege leeftijd ingegoten.
‘We leren meisjes dat ze vrouwelijk moeten zijn, mooi, verzorgd. Als je daarnaast ook slim bent, nog beter’, zegt schooldirecteur Adrian Castro (50). Na een carrière als onderwijzer in Zweden verhuisde de vriendelijke Cubaan twintig jaar geleden naar Zonnestad. Hij voedde er zijn vier kinderen op en overziet nu de scholing van zo’n honderd anderen. ‘Maar meisjes moet niet, zoals in Zweden, verteld worden dat ze brandweerman kunnen worden. Dat gaat tegen hun essentie in.’ De nadruk in zijn lessen ligt op het positieve. ‘Bruggen bouwen en communicatie.’
Af en toe betekent dat dat er moet worden afgeweken van de officiële leerstof. Zoals in de geschiedenisles. ‘Als de staat wil dat we kinderen over de Tweede Wereldoorlog onderwijzen, dan doen we dat. Maar wel op een feitelijke manier, zonder emotionele lading. Jaartallen, gebeurtenissen. Ze kwamen, ze gingen.’ Dodentallen? Liever heeft hij het over ‘zielen die hun lichaam verlieten om te worden gereïncarneerd’. En natuurlijk wordt er ook aandacht besteed aan ‘de ontwikkeling van de kunst en de wetenschap in diezelfde periode’.
Over de recente gebeurtenissen in de eigen gemeenschap wordt op school niet gepraat. ‘Ik wil de kinderen niet bang maken’, zegt Castro. ‘Het is angstaanjagend wat voor informatiecampagne er nu wordt gevoerd tegens ons in de staatsmedia. Ik ken de geschiedenis van dit land, ik zie wel wat er aan de hand is.’ Hij lacht nerveus.
Voor de aanbidders is het misschien wel het grootste dilemma sinds hun bekering. De Leraar vertelde hun dat er geen vijanden zijn, en dat de Russische wet te allen tijde moet worden gerespecteerd. ‘Zelfs een negatieve gedachte over iemand is niet toegestaan’, klinkt de mantra. Maar hoe dat vol te houden als je hele gemeenschap op het spel staat? En Jezus in een lichtgrijs joggingpak achter de tralies wordt gezet als een simpele crimineel?
De bewoners van Zonnestad doen hun uiterste best. Vader Tsjerkasov vertelt dat de agenten die hun huis doorzochten als gasten werden ontvangen. ‘We gaven ze appels en bedankten hen voor hun correcte gedrag.’
Maar ondertussen zijn de barsten in het glimlachende front zichtbaar. Er is gemopper over de aanpak van Vissarions advocaten. Men vraagt zich af: als dit een plan van hogerop is, moet er dan wel worden geprobeerd de uitkomst te beïnvloeden? De bewoners van het dorp Zjoeravlova denken van wel. In een videoboodschap richtten ze zich tot hun president met een harde boodschap: ‘Vladimir Vladimirovitsj, we vragen u om niet een onmenselijke daad te plegen tegenover de meest humane gemeenschap. We zouden niet willen dat iemand de rol zou vervullen van de beroemde procureur van de oudheid. En ook niet dat in de strijd tegen een totalitaire sekte de overheid zichzelf als totalitair zou tonen.’
Misschien dat het Eind van de Wereld het einde van Zonnestad kan voorkomen? De laatste Apocalyps is nog voor het eind van dit jaar voorspeld.
Staroverov weet weer te verbazen met zijn flexibele houding tot het dogma. ‘Dat van het Eind van de Wereld moet je eerder zien als een soort spel. Het motiveert ons en houdt ons scherp.’ Wel heeft hij voor een jaar producten en gereedschap ingeslagen. ‘Als je opeens volledig zelfvoorzienend moet zijn, dan moet je wel een schop hebben. Dat is niet meer dan rationeel. De Leraar leerde ons dat we in het goede moeten geloven. Zelfs als het niet waar is.’