Hoe dan ook: je mocht dus roken in de bioscoop en dat betekende dat de straal licht die het filmbeeld leverde werd weerkaatst door de rookdeeltjes in de ruimte. Dat was een mooi gezicht. Van precies dat fenomeen maakte Anthony McCall in 1973 een kunstwerk, Line Describing a Cone. Het was een bewerkelijk idee: McCall maakte beeldje voor beeldje een film van een witte lijn op zwart papier, die langzamerhand een cirkel vormde. Hij projecteerde die film in stoffige, rokerige ruimtes. Daardoor ontstond ín de ruimte een beeldhouwwerk uit licht, een pure, conische vorm. Magisch, en simpel.

McCall was een exponent van Britse conceptuele kunst uit de jaren zestig, zelf nogal beïnvloed door John Cage; de ontwerpen voor zijn vroege performances en installaties hebben ook veel gemeen met de mathematische herhalingen en permutaties van Sol LeWitt, of de landschappelijke ordening – door het neerleggen van keien in een kolossale cirkel bijvoorbeeld – van Richard Long. Eigenlijk raakt dat werk aan veel andere fenomenen, uit die tijd: expanded cinema, de installatie- en performancekunst van Warhol, Serra, Kaprow; ik herken er ook Britse elementen in – bakens op de krijtrotsen, misthoorns en vuurtorens.

McCall werkte in de jaren zeventig aan talrijke van deze Solid Light Films. Vervolgens maakte hij twintig jaar lang niks, om begin deze eeuw weer naar het medium terug te keren. Filmmuseum EYE toont nu, in een mooie, door McCall zelf gearrangeerde opstelling, een tiental van zijn films. Het is de eerste overzichtstentoonstelling in Nederland. Inmiddels is de computer de kunstenaar te hulp gekomen, waardoor de productie een stuk sneller kan, maar het strakke langzame minimalisme is gehandhaafd. De ervaring is wonderlijk fraai, zelfs al heb je al honderd keer in een rokerige bioscoop gezeten: statige, langzaam verbuigende volumes, stil hangend in het duister. Bezoekers hebben een onbedwingbare lust om ín die lichtbanen te gaan staan, of eronder te gaan liggen, en dat is ook de bedoeling, het werk is weliswaar geometrisch, maar ook levend, ademend, de straal verplaatst zich, de damp gaat in barokke wolkpatronen door het lichtvlak.

Het valt je wel in dat dit toch ook ‘oude’ kunst is, een ontdekking die meer dan veertig jaar geleden gedaan is, lang voor de laserkanonnen de dancestadions van Sensations en Awakenings verlichtten. Je kunt het misschien ook zien, lijkt mij, als kunst die – bijvoorbeeld via Cage en diens leermeesters aan Black Mountain College – teruggrijpt op de frisse vooruitstrevendheid van het Bauhaus. Beelden maken met licht: Oskar Fischinger, Oskar Schlemmer, Walter Gropius, Theo van Doesburg et al. hadden het prachtig gevonden.

Anthony McCall, Solid Light Films and Other Works. EYE Amsterdam, t/m 30 november.

Beeld: Anthony McCall, Meeting you Halfway (II), 2009 (Jason Wyche / Eye filmmuseum)